"Грамнічная свечка"
(з недапісанай кнігі)
ЗЕЛЬНіЦА
Колькі памятаю, цётка Насця збірае зёлкі. Людзі кажуць, што яна пераняла веданне моцнасці раслінак ад сваёй бабулі.
Захварэе чалавек – ідзе шукаць рады да яе. І дасць, і не адну раслінку, а некалькі. І навучыць, што рабіць, як лячыцца. Грошай яна не бярэ. Па дабраце сваёй. Кажа толькі: хай Бог дапамагае.
Восьмы дзясятак жанчыне, адна ў хаце: ужо два гады, як памёр яе Іван. І ногі баляць, то выведзе веласіпед, абапрэцца на яго ды ідзе памаленьку да рэчкі, на луг, у лес – туды, дзе растуць зёлкі.
Тры яе дачкі жывуць у горадзе. Неяк убачыліся, кажу:
– Ехалі б нечага, цётка Насця, да каторае жыць, цяжка адной.
– Клічуць усе. Не хачу. Не змагу жыць у мурах. Старое дзерава не прыжываецца. Тут памру. Ды каб паклалі ля майго Івана. Сярод сваіх людзей.
ПРЫЧОСКА
Штогод у канцы жніўня настаўнікі з’язджаюцца ў раён на канферэнцыю, прысвечаную пачатку новага навучальнага года. На сходзе падводзяць вынікі мінулага года, ставяць задачы на наступны, адзначаюць лепшых педагогаў. На гэтае сур’ёзнае мерапрыемства запрашаюць самых дастойных педагогаў. Але не абыходзілася і без кур’ёзаў, без смешнага.
Мы, калегі Алены Васільеўны, шчыра ўсцешыліся, калі даведаліся, што яна будзе не проста прысутнічаць на канферэнцыі, а ёй аказаны вялікі гонар – яна будзе засядаць у прэзідыуме.
Пярэдаднем цэлы вечар яна разам з дарослай дачкой даставала з шафы, перабірала адзенне, выбіраючы, што апрануць. Калі з уборам вызначыліся, дачка да ночы рабіла маці прычоску. А каб тварэнне даччыных рук не раскідалася, замацавалі валасы цукровым сіропам. У той час з-за адсутнасці лаку так рабілі многія.
…Зала драўлянага будынку раённага Дома культуры была перапоўнена. Гаварыліся прамовы, уручаліся ўзнагароды. І Алена Васільеўна атрымала Пахвальную грамату, і ёй, прыгожай, статнай жанчыне загадчык РАНа сказаў цёплыя, прачулыя словы. Яна сядзела ў прэзідыуме трошкі ўсхваляваная, радасна ўсміхалася.
Жнівеньскі дзень быў спякотны. У памяшканні стала душна. Парасчынялі дзверы і вокны. Пацягнула ветрыкам, пачаў гуляць скразняк. Восы, халера на іх, пачулі салодкае, знайшлі шчаслівую настаўніцу, пачалі кружляць над прэзідыумам… Адмахваліся ўсе, хто чым мог, – і раённае начальства, і бедная настаўніца...
СКАРГі
Быў час, калі ананімныя лісты-скаргі выканаўчай уладай не разглядаліся. З Заполля, маёй роднай вёскі, ананімак не паступала: проста ўсякія нараканні, нездавальненні, дакоры падпісваліся маім прозвішчам.
Прыязджалі разбірацца, знаходзілі мяне. Ад правяральшчыкаў даведваўся, на што я скарджуся. Калі ў пісьме па- дымалася важнае пытанне: стан дарог, праца крамы, клуба ці лазні – я не адмаўляўся ад аўтарства. Але былі і паклёпы…
Чаму пад кожным лістом-скаргай стаяла маё прозвішча, спытаеце вы? І гэта лёгка патлумачыць: я быў селькорам, дасылаў свае допісы, замалёўкі, артыкулы ў раённую газету.
Адно мяне заўсёды цешыла: усе скаргі былі напісаны па-беларуску…
Яшчэ ў дзяцінстве палюбіў кнігі. Шмат чытаў. У старэйшых класах даведаўся, што літаратуру вывучаюць на філалагічным факультэце Брэсцкага педагагічнага інстытута. Туды пасля школы і падаў дакументы. Неўзабаве стаў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры. У школе пачаў расказваць дзецям пра Сцёпку і Аленку, Сержа і Насцечку, Міколку і Салаўя, пра “Камсамольскі білет” і камуністаў, якія са сталі. З дня ў дзень. З года ў год. Стаміўся. Працаваць стала нецікава, гнятліва. Мае стамленне, апатыя перадаваліся, я адчуваў, дзецям. Трэба было звальняцца з работы. Але як яшчэ зарабляць грошы, акрамя школы, я не ведаў. Працягваў даваць урокі. Без агеньчыка, страсці, вучыў мінімуму, неабходнаму, строга па праграме.
Дзівак, часам марыў пра неверагоднае: каб дазволілі самому настаўніку складаць праграму па літаратуры. Ну, хоць бы ў старэйшых класах. Вось тады я ажыў бы. А ў школьны выпускны экзамен па літаратуры закласці іншыя крытэрыі ацэнкі. Мажліва, напісанне сачынення на вольную тэму ці вуснае паведамленне.
Дарэчы, у царскай Расіі ў класічнай гімназіі яе навучэнцамі пад апякунствам выкладчыка славеснасці пісаліся аўтарэфераты па творчасці якога-небудзь паэта. І вядомага ўжо, і які толькі рабіў першыя крокі ў літаратуры. Лепшыя працы гімназістаў змяшчалі літаратурныя часопісы.
Даравалі б вольнасць у выбары літаратурнага матэрыялу сучаснаму настаўніку, выкладаў бы ён дзецям сваё, запаветнае, любімае, плён быў бы іншы.
На жаль, я не здзейсніў сваёй мары. Хоць спрабаваў…