Сарокабелабока кашу варыла...
Здаецца, гэты вершык увайшоў першым у маю свядомасць. Расказвала мне яго мая бабуля па мячы (гэта значыць – маці майго бацькі, а вось бабуля па кудзелі – маці маёй маці). У вёсцы звалі яе Ганначкай, можа, з-за невялікага росту, дзявочай рухавасці ва ўсім. Ці яшчэ з-за чаго… Баба
Ганна не ладзіла са сваёй нявесткай, з маёй маці. Сваркі былі частымі па раніцах: дзве гаспадыні ля печы – між імі і чорт не ўшчэміцца, казаў з горыччу бацька... Збіраліся па дровы, баба Ганна ехала з намі. Пакуль мы з братам пад наглядам бацькі пілавалі сухастой, баба хадзіла вакол, выглядвала ці то грыб, ці ягадзіну. Вечарам, калі на лавачках жанкі чакалі кароў з пашы, баба казала быццам пра нешта нязначнае:
– Сёння ў лес з’ездзіла, два вазы дроў прывезла…
Баба любіла браць напачатку брата, потым – мяне з сабой, калі ішла пешкі да сваёй сястры ў мястэчка. А гэта – 8 кіламетраў. Помніцца зімовы дзень, уся ў сумётах дарога праз поле – баба вырашыла скараціць шлях. Як цяжка было ісці, недзе і па пояс у снезе… Вечарам, калі я ўжо адпачыў ад цяжэннай дарогі, чуў, як баба распавядала сяброўцы, што прыйшла «на вечаркі»:
– Да сяструшкі схадзіла…
Я не крыўдаваў, што баба не згадвала мяне – мне было цікава ў Журавічах, бо там былі магазіны: кнігарня і культтавары. Кнігарня была настоеная асаблівым пахам, я застываў надоўга ля паліц з кнігамі, выбіраў – баба давала мне капеек 30, хапала, каб набыць добрую кнігу. Летам мы ездзілі ў мястэчка купляць падручнікі. Можна было напрасткі, па звычайнай дарозе, а можна было па крузе – па шашы. Небяспечным было адно перакрыжаванне: там простая шаша перасякалася з трасай Масква-мінскБрэст-варшава. Пазней, стаўшы студэнтам, на гэта перакрыжаванне буду выходзіць часта: тут было прасцей сесці на аўтобус да Мінска, бо ў Доўску і Рагачове студэнтаў збіралася столькі, што вакзалы нагадвалі мурашнікі. Што мяне здзівіла тады і чаму пасёння не знайду тлумачэння: на тым перакрыжаванні стаяў дарожны ўказальнік са стрэлкай: «Івацэвічы». І ў Доўску накірунак шляху пазначаўся: Мінск, Івацэвічы. Тыя ўказальнікі з Івацэвічамі знялі пасля 1991 года. Адзін ваенны мне тлумачыў: пад Івацэвічамі была ядзерная ракетная база, вось і стаяў такі на нашым перакрыжаванні за больш чым пяцьсот кіламетраў… А мама мне казала: «Твой лёс табе ў вочы заглядваў…»
– Сарока-белабока кашу варыла… Так прыгаворвала Маша, дзяўчына з нашай групы, памешваючы грачнёвую кашу ў кацялку – пасля заканчэння курса мы выправіліся адпачываць з начоўкай пад Мінскам. Маша мела зграбную і прывабную фігуру, яна была разумніца, з ёй было цікава і проста. У Машу закахаўся Сашка ў тым паходзе. Яна адказала яму ўзаемнасцю, і да канца вучобы ўсім на здзіўленне гэта пара была разам.
Сашку я зайздросціў: ён выдатна гуляў у футбол і валейбол, умеў сябе паводзіць з дзяўчатамі вольна і паважліва, з ім сябравалі многія хлопцы. Ён быў упэўнены ў сабе. Ніводнай з гэтых якасцей у мяне не было, апроч майго ўмення слухаць, і Сашка дзяліўся са мной сваімі перажываннямі, калі раптам яны сварыліся з Машай ці ён яе пачынаў раўнаваць. Так мы пасябравалі.
Сашка будзе ў арміі другі год, калі Маша выйдзе замуж. Мы сустрэнемся, як адслужым, Сашка падасца мне змучаным і няшчасным: быццам во толькі зараз Маша адмовіла яму. У вачах застыне балючы смутак, які нішто не згоніць – ні размовы з жартамі, ні анекдоты, ні выпітае за сталом. Ён з’едзе ў Карэлію, там паабяцаюць добрыя заробкі. Прыедзе адтуль з жонкай і сынам, але жанчына праз год вернецца з дзіцём на радзіму. Сашка знойдзе новую жанчыну ў сваім родным горадзе. І працягне ездзіць на заробкі.
Мы сустрэнемся праз дзесяць гадоў у Мінску, амаль уся наша група.
– Сарока-белабока, кашу варыла, нікога не мінула, усіх карміла! – у чаканні, калі нам накрыюць сталы ў кафэ, Святлана, некалі нічым не прыкметная дзяўчына, а цяпер – дырэктар школы (яна атрымае яшчэ адну адукацыю), трымала каробку і абыходзіла ўсіх, частавала пячэннем, што пякла сама, укладваючы ў кожную пячэніну жартоўныя вітанні-пажаданні, якія стануць пазней часткай гульні.
Колькі было размоў, вясёлых успамінаў!
Прыехала Маша, маці траіх дзяцей. Яна, распаўнелая, была апранутая занадта проста для такой сустрэчы ў адрозненне ад іншых жанчын. Без касметыкі на твары, валасы сабраныя ззаду ў хвост. Але як яна будзе расказваць пра сваіх дзетак! І стане зразумела, чым яна жыве. Хоць нехта і скажа пасля, што Маша стала залішне «хатняй», гэта яе не прыніжала ніколькі.
Мяне асабіста здзівяць многія. Але найбольш – Сашка. Ён будзе вельмі крануты сустрэчай з усімі, да слёз крануты сустрэчай з Машай, яны будуць размаўляць доўга, але Сашка не ўпікне і позіркам Машу хоць у нечым. «Рамантык закаханы!» – добразычліва будзем пасмейвацца мы з яго.
Сашка будзе доўга расказваць мне, але не пра сябе, а пра свае ўспаміны. Як ён працаваў у лесе – і згадваў. Рабіў дах на доме ў Маскве – і ўспамінаў. Ехаў у цягніку – і думаў пра мінулае, песціў у сваіх уяўленнях. Ён будзе надта расчулены, сентыментальны ў асобныя моманты, і гэта нельга будзе спісаць толькі на выпіты алкаголь.
Праміне яшчэ пятнаццаць гадоў. Мы знойдзем адзін другога ў сацсетках. Сашка стане пісаць мне доўгія лісты, дашле фотаздымкі. Надта аблыселы, вялікія вусы, запалыя шчокі, вострыя скулы. Толькі смутак у вачах будзе ўсё той жа, знаёмы ад першай пасляармейскай сустрэчы. І будзе той жа тон лістоў: сентыментальны, жаласлівы… Сашка так і будзе ездзіць па заробках, і другая жанчына з ягонай дачкой будзе жыць асобна.
Тады я зразумею, што значыць, калі чалавек жыве мінулым. Што значыць, калі не кахаюць, але любяць сябе ў каханні.
Можна паспрабаваць жыць наноў пасля любой асабістай трагедыі.
Можна жыць у мінулым і жыць мінулым. Тым, дзе зграбная дзяўчына памешвае гарачую кашу на агні кастра і ў яе іскрыстых вачах ты бачыш надзею і абяцанне.
Але сапраўднае сённяшняе грунтуецца не на ўспамінах пра ўчора і не на марах пра заўтра, а на цяперашнім паўсядзённым клопаце.
Бо кашу сарока-белабока зварыла – назад не пераварыш.