«...Жыве чалавек, пакуль помняць яго на зямлі»

Г о а р э н 12 снежня 2023 года спынілася назаўсёды сэрца Анатоля Галушкі – паэта, эсэіста, мастака, Ганаровага грамадзяніна Івацэвіцкага раёна, сябра Саюза пісьменнікаў Беларусі, Міжнароднага саюза мастакоўінвалідаў, лаўрэата літаратурнай прэміі Брэсцкага аблвыканкама імя Уладзіміра

Калесніка, нашага шчырага сябра, адданага сына сваёй роднай зямлі. …Як жа цяжка знайсці патрэбныя словы на развітанне! Не на дзень развітанне, не на год – назаўсёды. Ты, Анатоль, як майстар слова, ведаў сапраўдны кошт радка, ведаў, як сказаць так, каб не схібіць у пачуццях, каб жыла душа ў кожным слове, каб нічога дзяжурнага, выпадковага, напускнога. Было – ты аддаваў нам на наш суд свае эсэ і вершы, і вось мы пішам да цябе, і цяпер ты – наш суддзя, і нам так важна сказаць галоўнае. выжыў, застаўся назаўсёды прыкутым да ложка, з рукамі, якія практычна не працавалі. Былі часы невыноснага болю, быў адчай. А потым ты пачаў жыць. Шмат-шмат чытаў. А аднойчы заціснутым у зубах алоўкам зрабіў свой першы малюнак. Потым маляваў гуашшу, акварэллю – трымаючы пэндзлі зубамі. Здарылася: твае малюнкі пабачылі работнікі вашага Дома культуры. І пабачыла іх Зоя Мысава, на той час дырэктар раённага метадычнага цэнтра, якая арганізавала на фальклорным свяце выстаўку тваіх малюнкаў. Усёй рэдакцыяй мы думалі над загалоўкам артыкула пра цябе, Анатоль, і твой здымак з мамай быў у цэнтры старонкі. Колькі водгукаў мы тады атрымалі! «Перадайце Анатолю…» Мы перадавалі. першыя палотны, стварыўшы пры гэтым сваю адмысловую тэхніку. Знайшліся сябры, каб зрабіць падрамнікі.

Потым твая першая персанальная выстаўка карцін прайшла ў Івацэвіцкім ГДК. Ох, як хвалявалася рэжысёр Дома культуры Валянціна Кулецкая – арганізатар яе, як падбірала яна да месца кожную карціну, як дрыжаў ад хвалявання яе голас ва ўступным слове, як у лічаныя дні запоўнілася наведвальнікамі кніга водгукаў, і чытанне яе старонак пасля сталася для цябе самым светлым чытаннем.

А потым да цябе сталі прыходзіць вершы. Помніцца і той дзень, калі чыталі ў рэдакцыі твой верш «Каляда», такі шчыры, з такім светлым гумарам напісаны. Пыталіся ў тых, хто не ведаў аўтара: хто напісаў? І як радасна здзіўляліся ўсе, даведваючыся, што аўтар такіх цудоўных радкоў – ты.

Ты адкрыў у сабе паэта, ты давяраў нам у рэдагаванні, ты шчыра цешыўся публікацыям. Вершы твае здзіўлялі, радавалі, ліліся святлом з газетнай старонкі ў душу. А помніш, які водгук выклікалі твае эсэ? Ты неяк напісаў і даслаў нам успаміны… пра печ. Пра простую, звычайную старую печ у хаце. Годна напісаў, ты ўжо валодаў на прафесійным узроўні майстэрствам празаіка. А пасля сам здзіўляўся: «Божа ты мой, колькі званкоў было! Трэба ж, як мая печ закранула людзей…»

Канешне, не печ закранула – закранулі словы, сказаныя табой гэтак, каб дайсці да кожнага сэрца. Ты ўмеў так сказаць.

А помніш, якой была прэзентацыя першай тваёй кнігі ў Магіліцах? Мы выдалі яе, дзякуючы спонсарскай дапамозе Барыса Міхнюка, на той час генеральнага дырэктара ААТ «Івацэвічдрэў». Па шчырасці, дык і не згадаеш, дзе яшчэ прэзентацыю кнігі паэта праводзілі ў вёсцы. А ваш Магіліцкі СДК тады быў поўны, і двойчы давозілі кніжак, бо раскупляліся імгненна. Слухалі вяскоўцы твае вершы, і светла было ў клубе ад святла людскіх твараў. Ніколі раней мы не бачылі такога свята, сапраўднага, шчырага, пранізлівага, з вільготнымі вачамі жанчын.

А ты не спыняўся, быццам зноў палічыў за аванс сказаныя на той прэзентацыі пра цябе словы, і маляваў, пісаў – ствараў далей.

Ты сам неаднойчы казаў пра тое, колькі добрых і шчырых людзей вакол цябе. Твае карціны выстаўляліся ў нашым краязнаўчым музеі, і адданымі тваімі сябрамі сталі Галіна Дылюк, былая захавальніца фондаў музея, і Раіса Горбач, яго цяперашні дырэктар. Леанід Кавалевіч, тады дэпутат Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, арганізаваў выстаўку тваіх карцін у фае Дома Ураду, у Парламенце. Колькі ўзнёслых слоў пачулі там твае родныя! Іх віталі ў зале пасяджэнняў, ім перадалі падарункі для цябе і кветкі для тваёй маці ад Прэзідэнта нашай краіны. Помніш той вечар, калі Уладзімір Макар, былы старшыня раённага Савета дэпутатаў, зайшоў, усхваляваны, с шыкоўным букетам у руках у вашу хату? Канешне, тое не забыць…а колькі іх яшчэ было – тваіх выставак у розных гарадах, і карціны твае раскупляліся на іх, колькі ты паўтараў свае работы для людзей, якія хацелі мець твае карціны.

А яшчэ мы рыхтавалі і выдавалі, зноў жа, з дапамогай на гэты раз Анатолія Ткачука, тады старшыні Івацэвіцкага райвыканкама, тваю другую кнігу – «Яблычны Спас», і прэзентацыя яе была ў Івацэвіцкім ГДК, на якой Алесь Зайка, твой сябра і дарадца, усклікнуў: «Тут павінны гучаць фанфары!» – і гэта было насамрэч так, бо дасягнутага адным табой на той час хапіла б на жыцці колькіх людзей. А кніга пазней атрымала абласную літаратурную прэмію імя Уладзіміра Калесніка.

Летам 2019 года Івацэвічы святкавалі 500-годдзе з дня ўтварэння горада. Свята было – на доўгую памяць хопіць, ішло ажно тры дні. У першы дзень на плошчы горада ўшаноўвалі новых Ганаровых грамадзян Івацэвіцкага раёна, і сярод іх – ты. Старшыня райвыканкама і дзяўчаты з кветкамі спусціліся са сцэны – яны ішлі павіншаваць цябе, Анатоль. Ты быў у інвалідным вазку, які падкаціў да сцэны твой брат Сяргей. Гэта быў адзін з самых кранальных момантаў свята, што ўзрушыў тысячы гледачоў.

Аднойчы ты ўмясціў у чатыры радкі праграму свайго жыцця. Гучала яна як малітва, не было ў ёй слова лішняга і не было чаго больш дадаць:

Дай, Божа, быць шчаслівым тым, што маю, Дай, Божа, аддаваць, а не прасіць.

Усмешкі слодыч, горыч слёз – прымаю.

Дай моцы злосці ў сэрцы не насіць...

Бог пачуў тваю малітву – ты не прасіў, ты напраўду аддаваў, бо было што аддаваць. Ты прымаў лёс, як ён ёсць, і каменя за пазухай не трымаў ніколі.

Ты быў добрым, ды не добранькім. Ніколі не меў жадання спадабацца ўсім і кожнаму. Былі ў цябе свае меркаванні, было сваё бачанне, сваё разуменне падзей, з’яў і самога жыцця.

Помніш, Анатоль, у тым самым першым артыкуле пра цябе ў раёнцы ты выказаў жаданне: каб было ў цябе сяброў многа-многа?

Літаральна ў гэтым годзе ты задумаў напісаць новую кнігу пра сваё жыццё. Якім яно было. І ты сказаў: «Я хачу найперш згадаць кожнага, хто спрычыніўся да майго лёсу, падзякаваць ім. Бо без іх дапамогі, без маіх сяброў і мяне б не было такога, які я ёсць…» Ты працаваў над сваім эсэ, казаў, як многа ўсплывае прозвішчаў, як насамрэч у цябе многа сяброў, як увогуле шмат добрых людзей на нашай беларускай зямлі. Мы вось цяпер згадалі ўсяго некалькі з тых, хто стаўся сапраўдным сябрам і памочнікам табе.

Ты не завяршыў сваё эсэ

Нам немагчыма патлумачыць Божы промысел. Ды, мабыць, ёсць асаблівы знак у тым няскончаным эсэ: калі навіна аб тваёй смерці абляцела свет, колькі ўсхваляваных слоў мы пачулі – ад людзей, якіх ты не ведаў, ды якія ведалі цябе, якія лічылі цябе сваім сябрам, якія бачылі ў табе прыклад мужнасці, непахіснасці і адданасці роднаму.

Тваё жаданне збылося – не пералічыць сёння тых, хто лічыў цябе сябрам.

Ты любіў жыццё, Анатоль. Любіў яго ва ўсіх сваіх праявах, любіў людзей і родную вёску, любіў сваю Беларусь. Родны луг любіў, сваю Шчару, дубы і ўзлескі. Яечню з дымком, спечаную братам Сяргеем на кастры, свае Магіліцы, у якіх табе дыхалася лёгка, чаромху пад акном… Ды не пералічыць усяго таго, да чаго гарнулася тваё адкрытае сэрца. Толькі аднаго ты не любіў і не хаваў гэтага – не любіў жалю, шкадобы да сябе. «Навошта мяне шкадаваць? У мяне столькі ўсяго ёсць, не пералічыць!» – казаў ты, разумеючы і пераконваючы іншых, што нямогласць фізічную не параўнаць з нямогласцю духа.

Помніш, Анатоль, ты задумаўся неяк: «А калі б не той скачок у рэчку, кім бы я стаў? Некім бы стаў, канешне. Але не такім, іншым. І наўрад ці пісаў і маляваў бы…». Ты прыняў сваю трагедыю як Божае наканаванне, за якім павінны былі адкрыцца твае схаваныя таленты. І яны адкрыліся, каб пабачылі людзі сапраўднае святло, не штучнае, а з самага донца тваёй чулай душы. Каб зразумелі, што сапраўды светлае – між намі, тут, сярод нас, не варта шукаць яго недзе далёка.

Ты не счарсцвеў душой – яна заставалася здольнай па-дзіцячы дзівіцца з прыгажосці кветкі, адгукацца на чужы боль. Ты не баяўся слова «інвалід», успрымаў яго як ёсць, і да цябе, інваліда, ішлі па параду здаровыя фізічна людзі. Бо ты здольваў дапамагчы чалавеку, і дапамагчы так, каб той развітваўся з табой акрылены і ўпэўнены ў сабе.

Колькі яшчэ ўсяго хацелася сказаць…

Прабач, Анатоль, не ведаем мы, што галоўнае хацеў бы ты пачуць на развітанне. Але пра лёс той, апошняй задуманай кнігі, абяцаем табе: яна выйдзе. Ужо падрыхтаваны матэрыялы, і праца вядзецца. Пра сродкі на выданне не задумваемся. Мы будзем працаваць, як ты сам працаваў: рабіць тое, на што ёсць магчымасць, а далей – будзе бачна. Бо ж добрыя людзі ёсць, іх многа – ты сам нам гэта даказаў.

…Так заўсёды бывае: чытаем вершы жывога чалавека і мала звяртаем увагі на тое, што робіцца прарочым пасля смерці аўтара. Былі ў цябе такія вершы, якія сёння чытаюцца з мурашкамі на скуры.

Як сыду ў нябыт і калі назаўсёды пакіну Калыску-зямлю і неба празрысты блакіт,

Каму я пакіну так любыя сэрцу мясціны, Імклівую Шчару ў засені гнуткіх ракіт?

Прыйду да ракі з маленства знаёмай сцяжынай, На мяккі дыван густое травы ўпаду.

– Хто пакаштуе з тваіх берагоў ажыны? Ці ўспомніш мяне, калі я аднойчы сыду?

Калі я пайду нябачнаю зорнай дарогай,

Наведаю лес, дзе папараць-кветку знайду.

Аб чым папрасіць? Якога багацця зямнога?

Хай помняць мяне, калі раптам да зорак пайду. Схілю галаву ля ціхай, самотнай бярозы.

І будзе світанак ружова-барвовым цвісці.

Як стане вясна – пацякуць твае чыстыя слёзы. Запомні мяне, калі мне давядзецца пайсці. Жыццё, як вада – сцячэ, між далоняў пральецца, Зруйнуе ў пыл і дубоў векавыя камлі.

Не згаснуць у цемры, няхай успамін застанецца... Жыве чалавек, пакуль помняць яго на зямлі.

У сваім эсэ «Святло далёкай зоркі» ты пісаў пра дзіўныя рэчы: вось мы бачым зорку на небе, святло ад яе ідзе да нас мільёны гадоў. І цалкам магчыма, што на гэты момант зоркі ўжо няма, яна згасла – а святло яе ўсё ліецца з нябёсаў. Гэтак жа і людзі ёсць асаблівыя: іх даўно няма сярод нас, а іхнія цяпло і святло мы адчуваем па сёння, і будзем адчуваць яшчэ так доўга… Ты стаў той далёкай зоркай, Анатоль.

Помніш, у адным тваім пранізлівым вершы апошнія радкі гучаць так:

Жыве надзея на спатканне.

Чакайце лес і паплавы –

Нясмелым хлопчыкам малым

Прыйду аднойчы, на світанні,

Ледзь-ледзь кранаючысь травы.

Ідзі, наш сябра. Ідзі, Анатоль, – туды, дзе ты здолееш ісці, ледзь-ледзь кранаючыся травы родных паплавоў...

Свой шлях зямны ты прайшоў, і прайшоў так, што ён стаў прыкладам нязломнасці і любові.

Хай будзе табе светла на тваім зорным шляху.

Калектыў рэдакцыі раённай газеты, сябры.