Духоўнае жыццё
Хлопцы звычайна прыносілі з сабой бутэльку самагону. Падчас перапынку яны выходзілі на двор, выпівалі паўбутэлькі, астатняе пакідалі на потым. Дзяўчаты ў гэты час церпяліва чакалі кавалераў. Падлеткі абляплялі вокны: ім было цікава назіраць за старэйшымі. На вечарыну прыходзілі Янка Берасневічоўна, Дэйчкоўна, Ядзька Шатакоўна, Лілянкі, старэйшая за іх Лоня Ракаўшчанка і шмат іншых дзяўчат. Былі, вядома, і хлопцы: Аляхновы, Вярбіцкі, Янак Федаровіч, Марцінкевіч і іншыя, пераважна 19221926 гадоў нараджэння. Малодшых у хату не пускалі.
Літоўскія міліцыянты, якія дыслацыраваліся ў Кямелішках, прыходзілі на вечарыну, але не танцавалі – толькі назіралі за палякамі. Падчас адпустовых урачыстасцей яны не заміналі людзям з Кямелішак і ваколіц, не адбіралі ў гандляроў тавар – увогуле стараліся падрымліваць добрыя стасункі з тутэйшымі палякамі.
Пасядзелкі ў доме людовым, які яшчэ называлі парафіяльным, адбываліся кожную нядзелю аж да Адвэнту.
Ксёндз Войнюш быў чалавекам спагадлівым, нічога не забараняў моладзі, арганіст Сакалоўскі і захрыстыян Смольскі таксама нічога не мелі супраць. Гэтыя вечарыны праходзілі досыць спакойна: кямелішская моладзь у тым 1943 годзе не адчувала вайны. Мястэчка знаходзілася далёка ад чыгункі і ад тракту Баторыя. Жылося большменш спакойна, а пра забойства яўрэяў пакрысе сталі забываць.
Храм у Кямелішках іграў значную ролю ў духоўным і рэлігійным жыцці жыхароў мястэчка і бліжэйшых вёсак і хутароў. Штонядзелю ў касцёл прыязджала шмат людзей: багатыя – на брычках, бедныя – на вазах, хлопцы – на роварах, а дзяўчаты прыходзілі пешшу.
У касцёле заўсёды было поўна людзей. Жанчыны сядзелі на лаўках або стаялі з левага боку нефа, мужчыны – з правага. Бліжэй да алтара было месца багацейшых і вядомых у мястэчку і яго ваколіцах людзей. На ўваходзе, ці памясцоваму – у бабінцы, стаялі хлопцы.
Ксёндз Генрых Войнюш – паўнаваты і лысаваты, як тады мне здавалася, старычок у суправаджэнні захрыстыяна Смольскага і двух міністрантаў выходзіў з захрыстыі да прэзбітэрыя. Святую імшу айцец цэлебраваў на латыні.
На хорах Сакалоўскі прыгожа іграў на аргане, а сястра яго жонкі, Тарэска, звонкім сапрана выводзіла: «Глорыя, глорыя, ін эксэльсіс Дэо…» Калі яна сольна спявала па-польску і на латыні, большасць людзей паварочвалася ў бок хораў – так моцна прыцягваў парафіян яе голас.
Пасля чытання Евангелля на гэтую нядзелю ксёндз Войнюш ішоў да амбоны і пачынаў гучна казаць навуку:
– Улюбёныя мае парафіяне, дзеці ў Хрысце Пану! Мы жывём у складаны час – ідзе жорсткая вайна. Добра, што мы знаходзімся далёка ад крывавых падзей. І дзякуем Пану Богу, што нас сцеражэ ад няшчасцяў і нечаканай смерці. Жывіце, мае дарагія, у згодзе і павазе адзін да аднаго. Я вас вельмі прашу, мужчыны, не ўжывайце гэты пракляты алкаголь, клапаціцеся пра сваіх жонак і дзяцей. Жывіце згодна з дзесяццю Божымі прыказаннямі і ўсе маліцеся да Бога. Ксёндз Войнюш не быў аратарам, у тэалогіі таксама быў не моцны – але людзей падкупляла тое, што ён гаварыў шчыра, ад усяго сэрца. Парафіяне яго добра разумелі, бо любілі старычка.
Пасля казання ксёндз удзяляў благаславенне, сыходзіў з амбоны і вяртаўся да алтара працягваць святую імшу.
Напрыканцы службы святар узнімаў рукі і павольным голасам, расцягваючы словы, прамаўляў на латыні: – Ite missa est! (Гэта зварот да вернікаў на заканчэнне імшы. У нас гэта гучыць, як «Ідзіце ў супакоі Хрыста. Дзякуем Пану Богу». – Заўв А.Г.)
На хорах арганіст Сакалоўскі пачынаў спяваць: – Хто ў апеку аддаецца Пану свайму І ўсім сэрцам шчыра верыць яму, Смела сказаць можа:
маю абаронцу – Бога, Не прыйдзе да мяне ніводная
страшная трывога. Жанчыны падхоплівалі гэтую песню і гучна спявалі ўжо без ксяндза, які са сваімі суправаджаючымі адыходзіў да захрыстыі.
З касцёла павольна, не спяшаючыся, выходзілі мужчыны і моладзь, заставаліся толькі спявачкі і пабожныя жанчыны пажылога ўзросту. Напрыканцы набажэнства арганіст сваім моцным тэнарам заводзіў новую песню, на гэты раз патрыятычную: Божа, Польшчу на працягу вякоў Ты атуляў бляскам моцы і славы. Ад няшчасцяў, ад чужакоў Атулі яе шчытом апекі. Перад алтаром тваім узносім жаданне: Айчыну вольную вярні нам, Пане. І ўсе, хто быў яшчэ ў касцёле, спявалі гэтую песню, якая рэхам разносілася праз расчыненыя дзверы па ўсім наваколлі…
Пасля касцёла не разыходзіліся. На рыначнай плошчы ўтвараліся купкі людзей: стаялі мужчыны, хлопцы і асобна дзяўчаты, якія час ад часу кідалі цікаўныя позіркі ў бок кавалераў. Бывала, што нехта з хлопцаў падыходзіў да якойнебудзь дзяўчыны, упрошваў яе пайсці разам на вечарыну, а то і запрашаў на спатканне.
Мужчыны гаманілі каля паўгадзіны, а потым паволі разыходзіліся да сваіх вазоў і брычак. Некаторыя крадком ішлі да Пляўгі ці Манечкі за пляшкай самагонкі – тут не дапамагалі нават ўшчуванні добрага пробашча… Дорогую маму, бабушку, прабабушку поздравляем с юбилеем! Дети, внуки, правнуки. Уважаемая Кондратович, Дубицкая. Дорогая и любимая
Поздравляем тебя с 80-летием! Дочка Ольга с семьей. Таня Володько и семья Цейко. Любимую поздравляем с юбилеем! Наша просто супермама И бабуля просто класс! В день рожденья скажем прямо, Что ты лучшая у нас! Мы тебя все любим очень Каждый миг и каждый час: Утром, днем и даже ночью, Ведь ты наш большой алмаз! Потому тебя с любовью Мы обнять сейчас спешим, В день рождения здоровья Пожелать тебе хотим! С уважением дочь, зять, внуки. Дорогой и любимый муж, папа, тесть и дедушка
Поздравляем с юбилеем! 60 – прекрасный праздник, Снова в жизни годовщина! И хотим мы пожелать тебе, Чтобы был всегда счастливым. Также крепкого здоровья От души тебе желаем. В этот день, такой прекрасный, С юбилеем поздравляем! С любовью жена, дочери, зятья, внуки.