«Лес – не проста работа, гэта маё жыццё»
У лепшага ляснічага Беларусі карэспандэнт «АП» распытаў пра шлях у прафесію, працоўныя будні і захапленні.
Асобы Пра дарогу ў прафесію
– Аляксандр Міхайлавіч, кажуць, што нашы захапленні родам з дзяцінства. Любоў да лесу адтуль?
– Я быў членам школьнага лясніцтва – з намі займалася настаўніца біялогіі Людміла Сцяпанаўна Палякова. Мы цесна супрацоўнічалі з Індурскім лясніцтвам: дапамагалі леснікам збіраць шышкі, лекавыя травы, рабіну, палолі саджанцы ў лесагадавальніку, вязалі венікі. Чаго мы толькі не рабілі! Практыка падмацоўвалася тэорыяй: па выніках назіранняў за птушкамі і жывёламі мы пісалі рэфераты і іншыя работы, якія ілюстрыравалі ўласнымі фотаздымкамі. Гэта была неверагодна цікавая і захапляючая работа!
Потым мяне абралі школьным ляснічым, і нашу ўстанову я прадстаўляў на конкурсах лясной тэматыкі. Мы перамагалі, станавіліся прызёрамі. На рэспубліканскім конкурсе юных натуралістаў, які праходзіў на базе лагера «Зубронак», я стаў адным з пераможцаў і прадстаўляў школьнае лясніцтва на ўсесаюзным злёце натуралістаў у Грузіі. Нашы работы аднойчы нават трапілі на выставу дасягненняў народнай гаспадаркі – у мяне захаваліся пасведчанне ўдзельніка і значок.
Калі вучыўся ў старэйшых класах, мне параілі паспрабаваць свае сілы ў Беларускай лясной малой завочнай акадэміі – цяпер гэта Рэспубліканская школа юных лесаводаў. Навучанне ў ёй дыстанцыйнае: на працягу года школьнікі«студэнты» атрымлівалі кантрольныя работы, тэмы курсавых і рэфератаў. А падчас зімніх канікулаў праходзілі зборы. Ніякіх ільгот пры паступленні ў вышэйшыя навучальныя ўстановы вучоба ў лясной акадэміі не давала, але дапамагла мне канчаткова зразумець, што жыццё я хачу звязаць толькі з лясной гаспадаркай.
– І куды пасля заканчэння школы падалі дакументы: у «кузню» лясных кадраў – Полацкі лясны тэхнікум ці ўсё ж у Беларускі тэхналагічны інстытут?
– Вясной 1984 года я паступіў у БТІ. На другім курсе давялося датэрмінова здаваць сесію – забіралі ў армію. У 1987 годзе я працягнуў вучобу. Так атрымалася, што ў нашай групе сабраліся хлопцы, якія аддалі доўг Радзіме, – ніводнага чалавека з нашых не адлічылі.
У 1991 годзе мяне, маладога спецыяліста, накіравалі ў Астравецкі лясгас. Працоўную дзейнасць пачынаў з пасады інжынера па ахове і абароне лесу. З восені 1996 года і па сёння ўзначальваю Астравецкае лясніцтва.
Пра калег і лесакарыстанне
– Больш за тры дзесяцігоддзі вы працуеце ў лясной гаспадарцы. Якая галоўная задача ляснічага?
– У простанароддзі нас называюць леснікамі – і гэта не дзіўна. Задача лесавода – ахова, абарона і аднаўленне лесу. У першую чаргу мы павінны зберагчы тое, што маем, абараніць лясныя насаджэнні ад пажараў, шкоднікаў і хвароб. Дзякуючы нашым намаганням, працэнт лясістасці на Астравеччыне з кожным годам павялічваецца.
– Раскажыце пра ваш калектыў.
– У Астравецкім лясніцтве працуюць дваццаць пяць чалавек. Ёсць два майстарскіх участкі і трынаццаць абходаў. У вясеннелетні перыяд нам дапамагаюць сезонныя рабочыя. Напрыклад, майстры лесу Алёкса і Катлабай – свае хлопцы са школьнай парты знаёмыя з лясной справай, пачыналі ў нашым лясніцтве працаваць леснікамі. Калектыў у нас дружны і малады.
Адметнасць нашага лясніцтва ў тым, што закладзеныя нашымі папярэднікамі традыцыі, мы зберагаем. Калі я толькі пачынаў рабіць першыя крокі ў прафесію, парадамі і падказкамі дапамагалі старэйшыя калегі. Я заўсёды з павагай і ўдзячнасцю ўзгадваю Вікенція Міхайлавіча Арлоўскага, Івана Казіміравіча Кошчыца, Генрыха Іванавіча Кажанеўскага.
– А які вы кіраўнік?
– Гэтае пытанне, напэўна, лепш задаць маім калегам. (Усміхаецца.) Збоку заўсёды бачна лепш. Мне здаецца, што я звычайны. Быць спагадлівым і добрым нельга – сядуць на шыю, але і празмерная патрабавальнасць да дабра не давядзе. Трэба лавіраваць, шукаць залатую сярэдзіну, часам выкарыстоўваць класічны метад пугі і перніка. Любы кіраўнік – гэта і псіхолаг, і арганізатар, і гаспадар. Людзі павінны паважаць, а не баяцца свайго шэфа, таму трэба знаходзіць індывідуальны падыход да кожнага.
– Якія глабальныя змяненні зведала лясная гаспадарка за гады вашай працы? І калі было лягчэй: калі прыйшлі ў прафесію ці цяпер?
– У лясной гаспадарцы, як і ў жыцці, усё цыклічна. Па вялікім рахунку, пры яе правільным вядзенні магчыма бясконцае лесакарыстанне. У прамысловай дзейнасці мы пажынаем плады сваіх продкаў – гадуем лес для дзяцей і ўнукаў, як гэта яны будуць рабіць пасля нас.
Тэхналогія імкліва развіваецца: у лесагаспадарцы на змену ручной працы прыйшла механізацыя. Зараз у лесе працуюць сучасныя лесанарыхтоўчыя машыны, якія могуць замяніць работу двух звенняў. Хоць, канешне, галоўную скрыпку паранейшаму іграе чалавек.
– Ён жа – і асноўная прычына з’яўлення смецця ў лясах: многія любяць адпачываць на ўлонні прыроды, але далёка не ўсе за сабой забіраюць адыходы. Ці змянілася гэтая сітуацыя? Даводзіцца часта чуць, што ў апошні час экалагічная культура нашых людзей вырасла…
– Астравец імкліва расце і развіваецца – адпаведна павялічваецца і рэкрэацыйная нагрузка на лясы. Для нашага горада гэтае пытанне стаіць дастаткова востра. Не ўяўляю, што было б, каб работнікі дзяржлесаховы штотыдзень не прыбіралі смецце. У гэтым нам дапамагаюць вучні гарадскіх школ, і не толькі ў межах традыцыйных акцый «Чысты лес» і «Тыдзень лесу». Атрымліваецца, вельмі неадназначная, я б нават сказаў, парадаксальная сітуацыя: дарослыя смецяць – дзеці прыбіраюць.
Такая ж сітуацыя назіраецца і ў раёне. Думаю, ёсць яшчэ адна праблема. Мініпалігоны ў вёсках закрыліся, але не змянілася людская псіхалогія. Раней вяскоўцы вывозілі смецце ў кар’ер, праз некалькі гадоў яго засыпалі, рэкультывавалі і адводзілі пад лясныя культуры. Некаторыя па старой звычцы вязуць смецце ў лес. Лавіць такіх людзей работнікам лясной аховы дапамагаюць камеры фота і відэафіксацыі.
– Якія шляхі вырашэння гэтай праблемы вы бачыце?
– Смецце само па сабе не «вырастае» ў лесе. Мы праводзім прафілактычную работу з насельніцтвам праз сродкі масавай інфармацыі: заўсёды прасцей і лягчэй папярэдзіць, чым пасля выпраўляць памылкі. Але гэтага, напэўна, недастаткова. Людзі, нарэшце, павінны зразумець, што лес – наш агульны дом і смеццю там не месца.
Пра любімае дрэва і захапленні
– Аляксандр Міхайлавіч, ці ёсць у вас любімае дрэва?
– Кожная парода пасвойму ўнікальная. Гэта прыкмецілі яшчэ нашы продкі. Сасна – стройная, прыгожая, гаючая. Нездарма ў барах будуюць санаторыі і здраўніцы. Елка ў многіх асацыіруецца з Новым
годам і падарункамі – гэта дрэва дзяцінства. У яловым маладым лесе растуць грыбы, хаваюцца дзікія звяры… А ўласцівасці бярозы нельга пераацаніць – гэта і смачны бярозавік, і бярэста, з якой раней рабілі шмат рэчаў, і венікі ў лазню. А дуб, выява якога размешчана на гербе Астраўца, – увогуле ўнікальнае дрэва.
– Існуе меркаванне, што многае пра чалавека могуць расказаць яго захапленні. Якія хобі ў вас?
– Люблю паляванне, рыбалку, асабліва падводную. Паляваннем займаюся з 1992 года, пасведчанне атрымаў падчас вучобы ў інстытуце – уваходзіў у склад дружыны па ахове прыроды.
Любоў да рыбалкі ў мяне з дзяцінства. У нашай вёсцы кароў на пашу ганялі па чарзе – летам гэта быў абавязак дзяцей. Мы з сябрамі лавілі ў рачулцы кілбоў са сліжамі. На беразе раскладвалі вогнішча і смажылі рыбу. Смаката!
З падводнай рыбалкай мяне пазнаёмілі сябры з Нарачы – было гэта ў школьныя гады. Сваё першае падводнае ружжо РПО я запомніў на ўсё жыццё – яно каштавала 27 рублёў, для школьніка гэта былі вялікія грошы. Я вучыўся ў 9 класе, калі яго мне падарылі бацькі. Радасці не было мяжы! Гэта быў самы шчаслівы дзень нараджэння.
Рыбалка – гэта кантакт з прыродай, проста крыху ў іншым ракурсе. Убачыць вялікую рыбіну, камні, водарасці – гэта адцягвае ад штодзённасці і праблем.
У мінулым годзе, напрыклад, з сябрамі едзілі ў Астрахань, каб павудзіць рыбу на Волзе.
– Успомніце самы кур’ёзны ці незвычайны выпадак, які з вамі здарыўся на паляванні ці рыбалцы.
– Калісьці ў мяне было куркавое ружжо, якое па спадчыне перайшло ад былога работніка лясгаса Станіслава Віктаравіча Клімовіча. Падчас палявання параніў вялізнага дзіка, які схаваўся ў ельніку. Адразу дабіваць не стаў, сабакі яго хутка адшукалі. У паляўнічых ёсць няпісанае правіла: сабак трэба вучыць браць след звера. Людзі пачалі выходзіць з загону. Нехта запытаў: «Ну, як справы?» Я, паказваючы рукой у бок ельніку, спакойна адказваю: «Вунь там кабан ляжыць». Чалавек, канешне, не паверыў – але пайшоў праверыць. Вы б бачылі, як ён рвануў з таго месца са словамі: «Чаго ж ты не сказаў!» Гэты выпадак яскравае пацвярджэнне, што на паляванні заўсёды трэба быць уважлівым і пільным.
– А які здабыты трафей вам найбольш запомніўся?
– Самага вялікага шчупака вагой дзесяць кілаграмаў я злавіў на варнянскіх ставах. Давялося шмат дзе пабываць, але такі сюрпрыз прыпаднесла родная старонка. (Усміхаецца.)
Чатырнаццацікілаграмовага сазана «ўхапіў» на Рачунскім вадасховішчы.
– На заканчэнне нашай гутаркі не магу не пацікавіцца: што робіць шчаслівым лепшага ляснічага Беларусі?
– Гэта не мая перамога – а ўсяго нашага калектыву і лясгаса. Работа лясніцтва нечым нагадвае механізм гадзінніка: зламаецца адна дэталь – і ён спыніцца. І ў Астравецкім лясгасе, і ў іншых лесагаспадарчых прадпрыемствах Гродзеншчыны ёсць шмат працаўнікоў, для якіх лес – не проста работа ці прафесія, а само жыццё. У нас атрымалася крышачку лепш за астатніх.
Што робіць мяне шчаслівым?
(Задумваецца.) Блізкія людзі і любімая работа.
– Дзякуй вялікі за гутарку!