Яго Хрыстос прызямліўся ў Гародні…

Успамінаючы класіка

Мне пашчасціла сустрэцца з гэтым легендарным чалавекам у 1982 г. на чытацкай канферэнцыі ў Мінску. Уражанні незабыўныя: я і сёння помню, як яго добрыя вочы вельмі хутка тады сярод людзей ператварыліся ў два маленькія сонейкі і сагравалі прысутных на працягу ўсёй сустрэчы. А як жа інакш: ён не толькі выйшаў з самой гушчы народа, але і заставаўся з ім разам заўсёды. Беларускасць для яго была найвышэйшай малітвай, а народнасць – найвышэйшай пробай.

На мінулым тыдні ў літаратурным асяроддзі адзначылі 90-годдзе знакамітага празаіка, публіцыста, паэта, перакладчыка, драматурга, сцэнарыста, класіка айчыннай літаратуры Уладзіміра Сямёнавіча Караткевіча. Ён сапраўдны Майстра: яго ведае ўся Беларусь – у вялікіх гарадах і маленькіх вёсачках. Няма наогул ніводнай бібліятэкі, тэатра, культурнай установы, дзе б яго імя ніколі не ўзгадвалася. А для многіх беларусаў менавіта Уладзімір Сямёнавіч на ўсё жыццё стаў любімым пісьменнікам. Уладзімір Караткевіч – адна з найбольш вядомых постацей у беларускай літаратуры як другой паловы XX ст., так і ХХІ ст. Гэта першы пісьменнік Бацькаўшчыны, які звярнуўся да жанру гістарычнага дэтэктыву. Ён любіў шмат падарожнічаць – з сябрамі і жонкай, у складзе здымачных груп і навуковых экспедыцый ён наведаў шмат рэгіёнаў Беларусі. І не проста наведаў, размаўляў з беларусамі, і па гарачых слядах нараджаліся творы. Усё жыццё ён быў верны свайму ж выказванню: “Вечна тваім застанецца толькі тое, што ты аддаў”.

Назва папулярнага нарыса Караткевіча “Зямля пад белымі крыламі” даўно стала крылатым выразам. Надзвычай скрупулёзна распавёў пісьменнік пра Беларусь, яе культуру, мову, літаратуру, фальклор і прыроду ў гэтым нарысе, дзе здолеў ахапіць беларускую гісторыю ад старажытнасці да 1970-х гадоў, закрануўшы найбольш важныя падзеі, такія, як гісторыя Вялікага княства Літоўскага, Грунвальдская бітва 1410 г., Люблінская унія 1569 г. , іншыя істотныя моманты з гісторыі Беларусі. Майстра сцвярджаў: “Хто не памятае мінулага, хто забывае мінулае – асуджаны зноў перажыць яго”.

Малая радзіма Караткевіча – Орша. Яго бацька Сямён Цімафеевіч скончыў вучылішча ў гэтым горадзе, працаваў інспектарам па бюджэце ў Аршанскім фінансавым аддзеле. Маці Надзея Васільеўна, з роду Грынкевічаў, пасля заканчэння Марыінскай гімназіі ў Магілёве некаторы час працавала настаўніцай у сельскай школе пад Рагачовам. Вялікі ўплыў на пісьменніка аказаў дзед Васіль Грынкевіч, чалавек з багатым вопытам, які быў дасціпным апавядальнікам. Ад яго ўнук пачуў шмат казак і паданняў, пераняў любоў да прыроды-матухны.

Пісьменнік потым скажа: “Народная творчасць наогул, а беларуская… увасобку – гэта мора, якое хавае ў сабе незлічоныя скарбы. Трэба толькі ўмець

гэтыя скарбы дастаць”. І ён усё жыццё даставаў, выязджаючы і выходзячы ў народ!

А дзед стане прататыпам Данілы Загорскага-вежы ў рамане “Каласы пад сярпом тваім”. Ад дзеда Уладзімір пачуў і легенду “Маці Ветру” пра падзеі Крычаўскага паўстання 17431744 гг.

У 1938 г. Уладзімір пайшоў у школу ў Оршы. Да пачатку вайны паспеў скончыць 3 класы. У пасляваенны час аршанскі школьнік Караткевіч змясціў на старонках рукапіснага часопіса “Званочак” некалькі сваіх вершаў, а таксама прыгодніцкую аповесць “Загадка Неферціці”. Яшчэ ў восьмым класе ён ужо амаль цалкам напісаў першы варыянт п’есы “Млын на Сініх Вірах”.

Улетку 1950 г. у Оршы пасля першага курса філалагічнага факультэта Кіеўскага ўніверсітэта Караткевічам быў створаны першы варыянт знакамітай аповесці “Дзікае паляванне караля Стаха”.

Назва рамана “Хрыстос прызямліўся ў Гародні” звязана з гэтым каралеўскім горадам. У 1966 г. Караткевіч напісаў раман,

сюжэт якога заснаваны на рэальных падзеях. Штуршком для напісання паслужыў запіс з “Хронікі…” Мацея Стрыйкоўскага пра тое, што ў XVI ст., напачатку княжання Жыгімонта I, з’явіўся чалавек, які называў сябе Хрыстом.

Адным з найбольш значных для беларускай літаратуры твораў з’яўляецца раман “Каласы пад сярпом тваім”, які многія называюць галоўным у творчасці Караткевіча. Падзеі ў творы адбываюцца пераважна ў 1850-1861 гг., тым не менш пісьменніку ўдалося пры дапамозе ўласных разважанняў і выказванняў герояў ахапіць падзеі амаль цэлага стагоддзя і асэнсаваць лёс Беларусі ў гістарычным кантэксце.

Глыбокімі разважаннямі над сэнсам жыцця і лёсам роднай зямлі насычана аповесць “Ладдзя Роспачы”, дзе сімвалічная Ладдзя Роспачы – сама Беларусь, якая пераадольвае змрок забыцця і непрытомнасці, уваскрашаецца і адраджаецца.

Чаму яго кнігі папулярныя і ў ХХІ стагоддзі? Аўтар быў верны свайму крытэрыю: “Кожную кнігу трэба пісаць так, нібы гэта твая лепшая і апошняя”.