Ручнік як абярэг

На шчасце, у Беларусі да нашых дзён захавалася многа абрадаў, звязаных з выкарыстаннем ручнікоў. Так, вельмі важную ролю адыгрываў ён на вяселлях. На жаль, пасля савецкага перыяду былі страчаны многія вясельныя традыцыі. Паспрыяла гэтаму і тое, што царкоўнае вянчанне было заменена юрыдычнай рэгістрацыяй у загсе. Радуе, што ў апошнія гады загсы павярнуліся тварам да спрадвечных традыцый і моладзь зноў выказвае жаданне спраўляць вяселле з элементамі традыцыйнасці. Аднак супрацоўнікі іх у большасці сваёй не з’яўляюцца свядомымі носьбітамі і захавальнікамі народных традыцый, таму часам уключаюць у кантэкст свайго «абрадавага» дзеяння рытуалы і атрыбуты народнага вяселля і храмавага заручэння. Уключаць уключаюць (што добра і прыгожа), але не ведаюць і не разумеюць іх значэння (што кепска). Напрыклад, калі падчас рэгістрацыі брака маладым прапануюць устаць на ручнік (як гэта робіцца ў храме), трэба ведаць, што ён павінен быць не чыста белы, не з блакітнымі палоскамі, а толькі такі, у якога канцы чырвоныя. І маладыя павінны стаяць на сярэдняй — белай — частцы ручніка, а станавіцца і сыходзіць з яго можна толькі парай, а не па аднаму. Напрыканцы абрада шафер і шаферка павінны акуратна скруціць яго ад краёў да цэнтра і забраць з сабою. Нікому нельга аддаваць гэты ручнік, бо ён сімвалізуе жыццёвы шлях ма- ладзёнаў, таму яго трэба захоўваць дома ўсё жыццё. На шчасце, у многіх з маладых ёсць бабулі і дзядулі, якія ведаюць традыцыі продкаў і могуць падказаць, як весці сябе падчас самых значных падзей нашага жыцця.

У залежнасці ад прызначэння ручнікі мелі розныя назвы. Штодзённы, які выкарыстоўваўся для выцірання твару і рук, называўся «ўціральнікам». У кожнай хаце быў свой «набожнік» для абразоў, а пры цяжкіх прыродных умовах, войнах ці маштабных хваробах ткаўся «абыдзённік», які выкарыстоўваўся ў ахоўных мэтах. Так, у вёсцы Папшычы Глыбоцкага раёна Віцебскай вобласці і зараз мае месца цікавы абрад «Насіць намётку», дзе ручнік выконвае ахоўную функцыю. Жыхары расказваюць, што калісьці, вельмі даўно, іх вёску напаткала хвароба. У цяжкую гадзіну жанчыны сабраліся разам у адной хаце, каб на працягу ночы напрасці і выткаць палатно. Яны ўсведамлялі, што на іх ручнік ускладалася адказная місія ратавання здароўя, жыцця сваіх родных, насельнікаў вёскі, таму ўсе свае малітвы, думы і сардэчны запал належала перадаць гэтаму абыдзённіку, які павінен быў стаць калектыўным абярэгам. Раніцай жыхары абышлі вёску з вытканым за ноч палатном, пранеслі яго над маленькімі дзецьмі і іх бацькамі, каб паўплываць на захаванне іх здароўя. Пасля жыхары з працэсіяй накіраваліся ў парафіяльны касцёл у Мосары. Там палатно паклалі на алтар і служылі на ім Святую імшу. Пасля цудоўнага выратавання вёскі ад хваробы гэты абрад пачалі праводзіць штогод. Праводзіцца ён і зараз на свята Спаслан- ня Духа Святога на апосталаў па календары каталіцкай канфесіі.

Абрадавыя ручнікі захоўваліся ў сем’ях на працягу многіх гадоў, таму яны дажылі да нашых дзён. Зараз у кожным раённым Доме рамёстваў Віцебскай вобласці праводзіцца крапатлівая праца па захаванні нашага багацця, назапашванні звестак па тэхніках ткацтва і значэння ручніка ў жыцці чалавека, адраджэнні мясцовых відаў традыцыйных ручнікоў. Напрыклад, дырэктар Гарадоцкага Дома рамёстваў Марына Гушча аднавіла ўнікальную традыцыю гарадоцкага ажурнага ткацтва, ці, як яе яшчэ называюць, кісею. Вырабы Марыны Леанідаўны актыўна выкарыстоўваюцца для стварэння сучасных рэчаў: абрусаў, сурвэтак, ручнікоў для вяселля, сувенірнай прадукцыі, элементаў сучаснай вопраткі. Майстрыха аздабляе свае ручнікі пэўнымі сімваламі, характэрнымі для гарадоцкага краю. Як іў былыя часы, у замыславатым арнаменце зашыфраваны абярэгі ад усялякіх бед і захворванняў, вера і надзея людзей на лепшае.

Ручнікі Віцебскага Паазер’я славяцца сваім каларыстычным багаццем, складаным перапляценнем даўніх традыцый вышыўкі, ткацтва і надзвычай разнастайным арнаментам. Дарэчы, у гэтым годзе мы запрашаем усіх дакрануцца да вытокаў народных традыцый, наведаць свята беларускага ручніка, якое адбудзецца падчас правядзення Міжнароднага фестывалю мастацтваў «Славянскі базар у Віцебску» на адной з пляцовак горада. Ірына ШАЦІЛА, вядучы метадыст па народных традыцыях і абрадах

Віцебскага АМЦНТ.