Боль страты не сцiхае…
Ён быў з тых, хто ствараў беларускі тэатр і навечна стаў часцінкай яго гісторыі
3 лістапада споўнілася б 70 год выдатнаму беларускаму рэжысёру і тэатральнаму педагогу, мастацкаму кіраўніку Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя Якуба Коласа (з 2009-га па 2011 год) Рыду Таліпаву.
Прайшло ўжо нямала часу, як яго няма з намі, але боль гэтай страты і па сённяшні дзень жыве ў сэрцы ўсіх яго вучняў, калег-творцаў з розных краін. А ствараў Рыд Таліпаў свае пастаноўкі, апрача Беларусі, у Расіі (у Бранскім абласным драматычным тэатры імя А. К. Талстога, дзе за спектакль «Анёл мой» па п’есе Уладзіміра Малягіна быў удастоены Усерасійскай прэміі імя Цютчава), Польшчы, Славеніі, Германіі, Аўстрыі. Нарадзіўся ён у Башкірыі. Спачатку яго лёс закінуў у Свярдлоўск, дзе працаваў слесарам і мастаком-гравёрам на машынабудаўнічым заводзе, потым — мастаком-мультыплікатарам на кінастудыі. Вучыўся ў Ніжнекамскім музычным вучылішчы. Прырода яго надзялiла рознабаковым талентам: ён мог стаць выдатным мастаком альбо спеваком, але ўрэшце абраў прафесію тэатральнага рэжысёра. У Мінску ў 1975 годзе стварыў сваю першую тэатральную студыю. Спектакль студыйцаў «А зоры тут ціхія…» атрымаў адразу некалькі прызавых месцаў на розных конкурсах і нават быў паказаны на сцэне Тэатра юнага гледача. У Маскве паступіў на рэжысёрскі факультэт у Шчукінскае вучылiшча, а пазней перавёўся ў Дзяржаўны інстытут тэатральнага мастацтва (ГИТИС). Яго выкладчыкі — выдатны вахтангавец Рубэн Сіманаў, пазней не менш славуты Анатоль Эфрас, Міхаіл Туманішвілі, Сяргей Арцыбашаў. Вяртанне ў Мінск не было такім ужо паспяховым. З групай аднадумцаў Рыду Таліпаву ўдалося дабіцца згоды аб разгерметызацыі бомбасховішча, дзе і пачалі адбывацца новыя рэпетыцыі. На аб’яўлены ім кастынг прыйшло паказвацца каля трох тысяч чалавек (гэта ў аматарскі калектыў, можаце сабе ўявіць!). У 1989 годзе тэатр становіцца фактычна прафесійным. Гэта быў самы пік студыйнага руху на Беларусі. І тэатр-студыя на плошчы Перамогі быў ў самым авангардзе. У свой час ён гастраляваў у Віцебску і меў ашаламляльны поспех. Тады ж у яго завязаліся добрыя стасункі з коласаўцамі і найперш з народнай артысткай Беларусі Святланай Акружной. Рыд Таліпаў вельмі актыўна звяртаўся да класікі. Прычым кожны спектакль быў падзеяй у тэатральным жыцці рэспублікі. У 1996 годзе ён атрымлівае Гранпры на Міжнародным фестывалі «Белая вежа» за спектакль «Стомлены д’ябал» па п’есе Сяргея Кавалёва, у 2003-м — прыз «За лепшую рэжысуру» на Міжнародным фестывалі «Славянскія тэатральныя сустрэчы» (за спектакль «Кацярына Іванаўна»). У 2001 годзе Рыд Таліпаў узнагароджаны спецыяльнай прэміяй Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «За дасягненні ў галіне тэатральнага мастацтва». Рэжысёр ад бога, выдатны педагог, ён з 2000 года перадаваў свой вопыт маладому пакаленню ў Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Мне пашчасціла быць адным з яго вучняў. Рыд Таліпаў як мог спрабаваў узняць мастацкую планку, імідж Коласаўскага тэатра, калі стаў яго мастацкім кіраўніком. Хацеў набраць новых маладых акцёраў, максімальна загрузіць актыўную частку трупы, у яго планах было арганізаваць у Віцебску Міжнародны фестываль нацыянальных тэатраў Еўропы (пры яго аўтарытэце і сувязях гэта было б магчыма). Былі вялікія творчыя планы. Але, але… Паспеў выпусціць толькі «Мудрацоў» Астроўскага і «Квартэт» Харвуда — вельмі дастойныяпамастацкаму ўзроўню спект а к л і . П а ч а ў працаваць над п’есай з вельмі сімвалічнай назвай — «Брама неўміручасці». Зараз не хочацца ўспамінаць пра тую жудасную атмасферу, у якой даводзілася выжываць, насамрэч змагацца выдатнаму рэжысёру, якога пэўная частка трупы імкнулася выжыць. Як вынік — заўчасная смерць. Што паслужыла яе прычынай? Магчыма, недалечанае запаленне лёгкіх, магчыма, інсульт, а магчыма, тая варожасць, якую ён не змог вытрываць. Забіваюць не хваробы, забівае жорсткасць людзей. Што застаецца пасля нас? Пасля мастакоў — карціны, пасля кампазітараў — музычныя творы. Значна складаней дзеячам тэатра. Спектакль — такая з’ява, што жыве сёння і зараз. Іншым разам, у сумятнi будзённасці, мы забываем пра тых, хто ствараў беларускі тэатр, хто стаў часцінкай яго гісторыі. Ужо даўно не працуе сайт Рыда Таліпава, які абяцалі захоўваць яго сябры… Ёсць толькі рукапіс кнігі пра Рэжысёра, фотаздымкі, нешматлікія відэазапісы, пажоўклыя газетныя выразкі. А яшчэ — памяць.