Безыменныя, але незабытыя
Ва Ушацкiм раёне адбылося перапахаванне астанкаў ахвяр генацыду
а грамадзянскiх могiлках вёскi Роўбы сабралося многа людзей. У цырымонii прынялi ўдзел старшыня абласнога Савета дэпутатаў Уладзiмiр Цярэнцьеў i начальнiк галоўнага ўпраўлення iдэалагiчнай работы i па справах моладзi аблвыканкама Марына Навiцкая.
— Дзякуючы ўзбуджэнню спраў аб генацыдзе беларускага народа толькi сёлета ў Вiцебскай вобласцi пастаўлены на ўлiк 53 новыя месцы пахаванняў. I ўвекавечанне памяцi нявiнных ахвяр будзе працягвацца. Гэта трэба не мёртвым, гэта патрэбна нам, нашай моладзi. Гэта наш грамадзянскi i хрысцiянскi абавязак, — сказаў, адкрываючы жалобны мiтынг, Уладзiмiр Цярэнцьеў.
Такi ж лейтматыў гучаў i ў выступленнях старшынi Ушацкага райвыканкама Уладзiмiра Аўдошкi, старшынi раённай ветэранскай арганiзацыi Нiны Васiлеўскай i iншых прысутных.
Перапахаваны астанкi ахвяр генацыду былi пад гукi ваеннага духавога аркестра i з адпяваннем па хрысцiянскiх традыцыях, якое правёў пратаiерэй Вячаслаў Лобец. Мноства кветак лягло на свежы курган, засланы яловымi галiнкамi.
Астанкi мiрных жыхароў, якiя загiнулi ў ходзе карнай аперацыi ў маi 1944 года, былi выяўлены падчас пошукавых работ каля вёскi Забораўна, якiя праводзiлi па крымiнальнай справе аб генацыдзе часоў вайны.
Стаялi вельмi спякотныя жнiвеньскiя днi. Вайскоўцы 52-га асобнага пошукавага спецыялiзаванага батальёна па сантыметры расчышчалi зямлю, калi на паўметровай глыбiнi натыкнулiся на першыя астанкi. Бядро, чэрап, кулямётная стужка, гумавая падэшва кеда 37-га памеру, зношаная да дзiркi пад вялiкiм пальцам. Абутак належаў жанчыне — дзiцячых костак у магiле не было. Целы ляжалi адзiн на адным няроўна, што ўскладняла раскопкi. Перасохлы ў камень суглiнак дрэнна паддаваўся, а зямлю салдаты лiтаральна змяталi пэндзлямi, каб не прапусцiць дробныя рэчы.
У маi 1944-га вёска Забораўна аказалася ў эпiцэнтры буйной аперацыi не Чырвонай Армii, а партызанскага злучэння.
Тут разам з карэннымi жыхарамi знаходзiлася шмат бежанцаў: ушачан, жыхароў iншых раёнаў, тых, што прыехалi ў водпуск на радзiму, дзе i застала iх вайна. Невядомыя адзiн аднаму людзi iшлi ўслед за партызанамi, каб не трапiць у рукi фашыстаў. Акрамя таго, па ўспамiнах старажылаў, у левай частцы вёскi размяшчаўся часовы партызанскi шпiталь, i тых, каго не ўдалося выратаваць, хавалi там жа.
Трагедыя ў Забораўна адбылася ў дзень прарыву блакады. Раз’юшаныя стратай сваiх салдат, карнiкi расстралялi ўсё мужчынскае насельнiцтва вёскi. Выпадкова ўцалелi толькi тыя, хто быў у партызанах цi ранiцай пагнаў коней на лясную пашу. Ну а пасля прарыву блакады ахвяр аказалася яшчэ больш. Пахаваць iх не паспелi: немцы поўнасцю зганялi мiрнае насельнiцтва ў часовыя канцлагеры для адпраўкi ў Нямеччыну. Целы загiнуўшых два тыднi праляжалi пад промнямi майскага сонца. Трупы не пераносiлi на могiлкi — хавалi там, дзе яны i ляжалi. Над магiламi тых, каго ведалi, — родных i аднавяскоўцаў — з часам з’явiлiся абелiскi. Астатнiя так i засталiся ў зямлi без апазнавальных знакаў.
— Тут знаходзiцца дванаццаць чалавек, — паведамiла 18 жнiўня пракурору Ушацкага раёна Максiму Падворнаму мясцовая жыхарка Зiнаiда Аўдзiн. — Сама я расстрэлаў не бачыла, бо немясцовая — выйшла замуж у гэтую вёку ў 1946-м. А мой муж Аркадзь Рыгоравiч закапваў трупы, ён i паказаў мне месца. Адна магiла — з абелiскам, другая — з целамi нявядомых яму людзей.
З часам безыменны ўзгорак зарос кустоўем. З-пад яго i дасталi вайскоўцы астанкi васьмi чалавек. Iх iмёны высветлiць не ўдалося, як i дзясяткаў iншых, чые месцы гвалтоўнай смерцi параслi лугавiнай, лесам, зацягнула балацiной.
— Ва Ушацкiм раёне за час акупацыi знiшчана 53 населеныя пункты i 3573 мiрныя жыхары, у Германiю прымусова загнана 1825, з iх вярнулася толькi 1432, — паведамiў падчас мерапрыемства Максiм Падворны. — Таму адна з мэт справы, разглядаемай Ушацкай пракуратурай, — выявiць безыменныя магiлы i захаваць памяць аб нявiнна забiтых.