DE KRACHT VAN EEN POTLOOD

Hoe overleef je de verschrikkingen van oorlog en terreur, de meedogenloosheid van IS? Hoe bouw je een nieuw leven op als je in een vluchtelingenkamp zit? En hoe ga je om met traumatische herinneringen? Het boek Traces of survival biedt een schijnbaar eenvoudige uitlaat voor dat complexe probleem: geef de mensen papier, stiften en potloden en laat ze de vrijheid om te tekenen wat ze willen. Het basismateriaal werd door de RUYA Foundation for Contemporary Culture in Iraq, met de hulp van onder meer het SMAK in Gent, naar drie kampen in Iraaks Koerdistan gestuurd, plekken waar mensen op de vlucht zijn voor de wreedheden van IS. Het resultaat was een onverhoopt succes, niet alleen in aantal, maar ook in intensiteit. Honderden tekeningen werden naar Peking gebracht, waar de Chinese kunstenaar en politiek activist Ai Weiwei een selectie maakte van tachtig tekeningen voor de biënnale van Venetië. De uitverkoren werken zijn in het boek paginagroot afgedrukt; de andere volgen als thumbnails achteraan. Sommige vluchtelingen tekenen op een directe manier het geweld dat ze hebben meegemaakt, anderen schetsen de situatie in het kamp, maar de meesten grijpen terug naar huis-tuin-enkeukentaferelen of verbeelden op een eenvoudige – je zou bijna zeggen naïeve – manier hun dromen, hun hoop. Zo variëren de onderwerpen van een bloedige schietpartij over een portret van Mickey Mouse tot een geïdealiseerde kerstboom met pakjes. Hoe Ai Weiwei te werk gegaan is bij zijn selectie komen we niet te weten – het boek bevat sowieso een minimum aan (Engelstalige) tekst. Het lijkt er ook weinig toe te doen. Ai Weiwei geeft met zijn naam het boek gewoon meer gewicht. Uiteindelijk spreken de tekeningen voor zich; ze geven een menselijk gelaat aan onmenselijke en ontmenselijkte feiten.