Schietpartijen en kerstbomen: tekeningen van Iraakse vluchtelingen

Alsof je eindelijk het steengoede scenario vasthebt dat Mad men miste. Zo leest De prijs van de liefde van Alfred Hayes.

In love is de oorspronkelijke titel van de roman van Alfred Hayes uit 1953, in het Nederlands vertaald als het meer sturende De prijs van de liefde.

Het lef om je roman zo’n allesomvattende en tegelijk nietszeggende titel te geven. Dan moet je als auteur stevig in je schoenen staan. Zoek niet verder, zegt zo’n titel, hier zal je alles lezen wat je moet weten over de liefde. Het verhaal is nochtans flinterdun, een B-film waardig. Man zit in bar en vertelt aan veel jongere vrouw over hoe hij zijn veel jongere geliefde verloor aan een andere man. Hij wordt niet bij naam genoemd, de ex-geliefde evenmin. Ze zijn anoniem in New York, een stad die van hun liefde en falen geen weet heeft. Hun naamloosheid geeft hen tegelijk iets universeels: hun verhaal van een kapotte liefde kan ieders verhaal zijn. Hij is een would-be schrijver; zij een wouldbe zangeres, gescheiden vrouw en moeder van een dochter. Hij is bijna veertig, zij vooraan in de twintig. Zij droomt van een man die zich voor de kop zou schieten voor haar; hij ziet haar als iets comfortabels dat zijn leven niet overhoopgooit. Tot zij duizend dollar krijgt aangeboden van de rijke Howard in ruil voor één nacht seks, hem verlaat, zijn wereld instort en hij door haar geobsedeerd raakt. Koste wat het kost zal hij haar terugwinnen. Maar hun liefde is gedoemd – als ze dat al niet van in het begin was.

Toneeltje spelen

Als een arts die een kwaadaardig gezwel onderzoekt, analyseert de man hun liefde en het einde ervan. Te laf of te onwillig was hij om voor haar te kiezen; te pragmatisch was zij om het geld te weerstaan. Als hij bij haar is, beschouwt hij hun liefde als vanzelfsprekend. Zodra ze is verdwenen, en zijn ‘noodzakelijke ijdelheid’ niet meer voedt, lijdt hij. In haar aanwezigheid versteent de liefde; in haar afwezigheid en zijn lijden wordt ze reëel. Hun liefde was ‘onwezenlijk’, vertelt hij, en tussen hen hing ‘een leugen’. Altijd zijn ze halfslachtig geweest, bij benadering, ongeveer. Zij was ‘redelijk trouw, redelijk eerlijk, redelijk hartstochtelijk’; hij had ‘een bepaalde mate van liefde’ getoond. Als hij haar wil slaan, is dat ‘een beetje’. Vooral het woord ‘als’ keert vaak terug: hij kuste haar ‘als een acteur’, kwelde haar ‘als een schurk’. De liefde, het is toneeltje spelen. In de driehoeksrelatie is Howard, een man met gemonogrammeerde overhemden en manchetknopen, de enige die niet hoeft te poseren. Zijn wereld is ongecompliceerd: mannen hebben geld, vrouwen zijn mooi en de rest is een handicap. En geld heeft hij in overvloed. En dus ook: macht, status, controle. Aan zo’n man kan de armlastige verteller zich nooit superieur voelen. En al zeker niet nadat hij Howards bijtsporen in de nek van zijn geliefde heeft ontdekt. Howard is een zelfverzekerd roofdier, de vrouw zijn prooi en seks macht. De protagonist, radeloos en bezitterig, aapt na, maar vangt bot: seks is een wapen van onmacht, van frustratie.

Claustrofobische wanhoop

Vrolijk word je er niet van, maar Hayes weet rauw verdriet in spaarzaam en glimmend gepolijst proza te vatten. Waarom heeft niemand deze man ooit eerder vertaald, vraag je je af. Maar al bij leven was Alfred Hayes (19111985) onbekend. Drie dichtbundels en zeven romans publiceerde hij, maar alleen als scenarioschrijver had hij enige naam. Als driejarig kind verhuisde hij vanuit GrootBrittannië met zijn ouders naar de VS, waar hij vooral als journalist aan de kost kwam. In de Tweede Wereldoorlog diende hij de U.S. Army Special Services in Italië, waar hij filmscenario’s schreef voor Roberto Rossellini en Vittorio De Sica. Zijn ervaring als journalist en scenarioschrijver liet sporen na in zijn romans. In De prijs van de liefde analyseert hij afstandelijk en objectief als een journalist. De raamvertelling en de ellenlange monologen passen dan weer beter in een filmscenario dan in een roman, maar tegelijk dragen ze bij aan het monomane van dit boek: je wordt als vanzelf meegezogen in de claustrofobische wanhoop van de man. De ultieme roman over het einde van een relatie is De prijs van de liefde niet. Te eenzijdig cynisch, te illusieloos. Wel is het een genadeloos empathisch boek, tijdloos ook, al speelt het zich dan af begin jaren 50. Misschien is de liefde altijd bij benadering, zegt het. Misschien gaat het altijd zo: als er liefde is, volstaat ze niet; is ze weg, dan willen we haar terug. En vooral: we zijn gedoemd onszelf te herhalen. Je ziet hem zitten, de verteller, bij de volgende jonge vrouw, als een innerlijk verscheurde Don Draper. Ze drinken nog een daiquiri, sigarettenrook kringelt omhoog, de setting is van Edward Hopper. Dat Miles Davis ‘You don’t know what love is’ inzet, denk je er als lezer vanzelf bij.

ALFRED HAYES De prijs van de liefde.

Vertaald door Marcel Misset, Lebowski, 144 blz., 15 €. Oorspronkelijke titel: ‘In love’.

Misschien gaat het altijd zo: als er liefde is, volstaat ze niet; is ze weg, dan willen we haar terug