Bomen van 100 jaar en ouder. Dáár moet je voor vechten.
Bomen beroeren. Zo zijn op de plannen voor de heraanleg van het De Brouckèreplein in Brussel een pak minder platanen te zien. Erg tegen de zin van omwonenden, die een petitie startten. Ook elders in Vlaanderen proberen mensen hun wortels te redden.
BRUSSEL | Je kunt als burgemeester vandaag geruislozer de gemeentebelasting verhogen dan een boom kappen, zo lijkt het. En dan hebben we het echt niet enkel over het Essersbos. Op het platteland of in de stad: waar bomen tegen de vlakte gaan, verrijst protest ( zie inzet). Het is een tendens die tot op Vlaams niveau voelbaar is. ‘ Bomen zijn emotie’, zegt Marie-Laure Vanwanseele, woordvoerster van het Agentschap voor Natuur en Bos. ‘Maken we beheerplannen met een kapvergunning, dan proberen we daarover zo open en zo vroeg mogelijk te communiceren naar de omwonenden, onder meer met simulaties van hoe de nieuwe omgeving eruit zal zien. Maar rationele argumenten volstaan voor veel mensen niet omdat de bomen voor hen gelinkt zijn aan hun kindertijd of familie. We begrijpen die emotionele argumenten zeer goed, maar we kunnen een vergunning daarvoor niet herroepen. We zien het vooral als een stimulans om onze beweegredenen en de plannen nog beter uit te leggen.’ Ratio - emotie: 1 - 0.
Burgerschap
Bomen hebben armen, een huid van schors, een kapsel (geen bad hair day, daarentegen) en ze brengen zelfs kinderen voort: statistisch gezien amper één in een heel bomenleven. In Het verborgen leven van bomen beschrijft de auteur en bosbeheerder Peter Wohlleben hoe alleenstaande bomen het moeilijker hebben dan deze die in een gemeenschap leven, waarbij familieleden elkaar ondergronds steunen bij ziekte. Ze hebben zelfs zintuigen: ze verspreiden geursignalen en kunnen aan het speeksel proeven welke parasiet hen bijt. Ze hebben zelfs pijnprikkels, die iets trager gaan dan die van de mens: een pijnimpuls wordt doorgestuurd aan de duizelingwekkende snelheid van een centimeter per minuut. Het zijn net mensen, die bomen. Straks ontdekken we nog dat ze maandstonden hebben. ‘Bomen zijn geen objecten, het zijn evengoed burgers van een dorp of stad’, zegt landschapsarchitect en boomkweker Aldrik Heirman. Al valt er best wat aan te merken op het Brusselse burgerschap. ‘De bomen op het De Brouckèreplein verdienen beter dan deze bloembakarchitectuur. Ze hebben geen enkele functie: ze zijn niet eens groot genoeg om onder te schuilen. Verwacht dus voor alle duidelijkheid niet dat ik het behoud ervan verdedig, gewoon omdat ze mooi zijn.’ Eerlijk gezegd hadden we dat net wél verwacht van een landschapsarchitect. Is die niet ‘pro-boom’? ‘We moeten niet per se zoveel als mogelijk bomen in een stad of dorp willen. Je moet er een paar willen en die voldoende ruimte geven zodat ze monumentaal en functioneel worden. De denkoefening is eenvoudig: als je niet veel ruimte hebt, moet je enkel bomen planten daar waar je ook een kunstwerk zou plaatsen. Want met de tijd en met voldoende groeiruimte worden ze dat. Iedereen die al eens onder een boom van honderden jaren oud stond, kan het beamen: het is alsof je naar het plafond van een kathedraal kijkt. En voor die bomen moet je vechten, namelijk de exemplaren die waarde kregen omdat ze gevormd werden door de tijd.’ Ratio - emotie: 1 - 1.
Riool versus erfgoed
De Brits-Amerikaanse dichter W.H. Auden wist het al: ‘a culture is no better than its woods’. Dan staan we er als Vlamingen slecht voor, kijkend naar de schrale plukken bos en de schamele rijen
Die bomen, het zijn net mensen. Straks ontdekken we nog dat ze maandstonden hebben
bomen op de kaart. Maar hoe moeten we dan goed omgaan met de bomen die we hebben? Wanneer halen de rationele argumenten het van de emotionele, en omgekeerd? ‘Burgers en beleidsmakers kunnen echt wel vaker tot compromissen komen dan vandaag het geval is. Alleen moeten burgers met meer kennis van zaken beslissen voor welke bomen ze opkomen en waarom. Niet alle bomen zijn nuttig of waardevol genoeg om te laten staan. Anderzijds moeten beleidsmakers prioriteiten durven herschikken: als een eeuwenoude, beschermde bomenrij moet wijken voor een riolering, dan moeten ze alternatieven durven overwegen, zelfs als die duurder uitvallen. Want een boom van twee honderd jaar oud kun je niet gewoon even compenseren. Als we dat niet inzien, schiet er binnen twintig jaar geen waardevol natuurerfgoed meer over, enkel bloembakken.’