Tussen droom en daad, staat de fikser paraat
Ze nagelen zeshonderd megamieren tegen een wand en takelen een rots van tweehonderd kilo in de nok van een kerk. Ze stapelen tienduizend bakken Spa Blauw tot een tunnel. Fiksers maken waar wat een kunstenaar heeft bedacht. Indien hoogtevrees en gehecht aa
De Zomer van Antwerpen en de kunstzomer Watou draaien op volle toeren. In het Middelheim staan installaties in de openlucht. Op een heuvelkasteel in Firenze staan beelden van Jan Fabre. Had u zich al eens afgevraagd hoe die daar kwamen? Wees maar zeker dat er fiksers aan te pas kwamen. Fiksers werken in de luwte. Bij nacht en ontij. Ze kunnen tegen een stoot, vinden voor elk probleem een oplossing, staan op hoge ladders en kloppen lange shiften. Vaak krijgen ze van kunstenaars niet meer dan een schets, een computersimulatie of een korte omschrijving van een project. Hoe dat beeld gerealiseerd moet worden, is niet altijd even duidelijk. Niet elke kunstenaar heeft een batterij technische kennis achter zich. ‘ Make it happen is een goede omschrijving voor wat wij doen’, zegt Robin Boone (51) van Helix. ‘ Laat het bouwen maar aan ons over. We gaan er van uit dat alles kan.’ De fiksers zijn de uitvoerende macht van het kunstbedrijf, ze spelen de droomfabriek die de theorie in praktijk brengt. Nochtans werken ze niet altijd in eenvoudige omstandigheden. ‘ Er zijn geen gemakkelijke projecten’, zegt Pieter Boons, die in het Middelheimpark kunstwerken helpt opstellen. ‘Wind, regen, zon en ondergrond, je hebt ze niet in de hand. Altijd doet er zich wel iets onverwachts voor. Zo bleken de projectieschermen die we in een paviljoen ophingen steeds bol te staan van de wind. Toen hebben we in allerijl tussenmuurtjes gebouwd.’ Een muurtje metselen is al bij al nog te overzien. Bij een kunstproject als Beaufort is het vaak alle hens aan dek. De kunstwerken zijn een maatje groter, zijn aan de wind overgeleverd en staan doorgaans op weinig toegankelijke plaatsen. Intendant Jan Moeyaert herinnert zich hoe zijn team in 2006 een binnenschip van 36 meter van Gent naar Oostduinkerke moest manoeuvreren. ‘Dat was voor Harbinger with barge van Jane Alexander. Het transport via de binnenwateren naar Nieuwpoort lukte nog. Van daar moesten we langs de kustlijn over de weg. Ze hebben op sommige punten de tramlijn moeten doorsnijden. Op het strand was er heel wat mankracht nodig om het tuig op zijn plaats te krijgen.’
Tienduizend bakken Spa
In een andere editie wou het Duitse duo Winter & Hörbelt een tunnel op het strand van Zeebrugge. De organisatie regelde tienduizend bakken Spa Blauw en stapelde het bouwsel in mekaar. Voor de Sandworm van Marco Casagrande waren de duinen het werkterrein. Moeyaert: ‘Specialisten raadden ons aan de structuur in wilgenhout uit te voeren. Daar hebben we er uit Nederland tonnen van laten aanslepen. In weer en wind hebben we drie weken opgebouwd.’ De fikser is niet alleen weer- maar ook stressbestendig. Hij weet als geen ander dat zijn nachtrust, met
de meet in zicht, er sterk bij inschiet. ‘De laatste paar weken voor Watou is het rushen’, zegt productieleider Cas Franken (28). ‘Dan ben je van 9 uur ’ s ochtends tot 2 uur ’s nachts aan de slag. Vermoeidheid is één van de grootste risico’s in dit vak. Je moet je limieten kennen.’ Wim Lievens (35) stapt met Atelier 81 van de ene opdracht in de andere. ‘ Hectisch is het altijd’, zegt hij. ‘ De opdracht komt vaak op het laatste nippertje, de plannen veranderen soms nog. Voor Jean Bilquin heb ik eens tien prototypes gemaakt voor figuren van één meter hoog. Hij wees ze steeds af. Als je weet dat er veertien figuren nodig waren, die op een schip van drie ton moesten komen dat ook nog eens in de lucht hing, dan begrijp je dat het een race tegen de tijd was. We rijgen regelmatig nachten van drie of vier uur slaap aan mekaar.’ De fikser is een onbevreesde duivel-doet-al. Toch zeggen ze allemaal dat de belangrijkste stielvereiste een sterk probleemoplossend vermogen is. ‘Soms krijg je bizarre vragen’, zegt Cas Franken. ‘Dan moet je inventief zijn. Een goede materiaalkennis brengt je al heel ver.’
Improviseren
Menno Vandevelde (28) komt voor de Zomer van Antwerpen vaak op locaties waar geen water of stroom zijn. Hij maakt er decors en interieurs. ‘Je moet durven improviseren. Meestal hebben we een half plan als we aankomen. Dat werken we ter plaatse verder uit met materiaal dat we meenamen. Met enig technisch inzicht en een efficiënte werkwijze kom je ver.’ Dat blijkt als het publiek de com- plexiteit van sommige werken verkeerd inschat. In deze editie van kunstzomer Watou leek het een hele klus om megamieren aan de wanden te nagelen. Maar de schedels waaruit ze zijn samengesteld, zijn gemaakt in kunststof en nadien met lijm en zand bewerkt. Ze wegen amper anderhalve kilo. Moeilijker bleek de gigantische steen die in de nok van de kerk hangt: een stalen constructie van tweehonderd kilo die in stukken gemonteerd is en vrijwel onzichtbaar werd opgehangen. In de loop der jaren zijn er bedrijfjes met fiksers ontstaan. Helix begon twintig jaar geleden als kleine vzw en werkt ondertussen met een team van twintig freelancers. ‘Het grootste wat we ooit deden, was de installatie voor Jan Fabre in het Louvre’, zegt Robin Boone. ‘En het zwaarste een expo van hem in Venetië. Dat kwam dicht in de buurt van een veldslag. Een groot project, veel werk, veel volk, veertig graden en op korte termijn. We hebben het toch geklaard.’
Buitengewone krachten
Als de klus mensenhanden overstijgt, zijn er nog altijd buitengewone krachten. Dan komt Gheysens Kranen aangereden, eventueel ’s nachts en met een bijzonder transport. De firma heeft speciale vrachtwagens en rupsvoertuigen waar men zelfs een duin mee inrijdt. ‘We hebben voor Beaufort gewerkt en de Triënnale in Brugge’, zegt Christophe Gheysens. ‘Laatst hebben we zestig beelden van Jan Fabre naar Firenze vervoerd. Omdat het kasteel op een heuvel ligt, konden we het met de vrachtwagens niet bereiken. We hebben alles dan maar met kranen in het kasteel getakeld.’
‘Om een boot langs de kustweg te transporteren, hebben we op sommige punten de tramlijn moeten doorknippen’