Een messias voor deze eeuw

Met De schooldagen van Jezus scheert de 76-jarige Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee weer de hoogste toppen. Tijd voor Christophe Van Gerrewey om terug en vooruit te blikken op het werk van de Zuid-Afrikaan.

De auteur: Zuid-Afrikaan die in 2002 naar Australië verhuisde, Winnaar Nobelprijs in 2003.

Het boek: pikt het verhaal van Simón en zijn pleegzoon Davíd uit De kinder

jaren van Jezus (2013) op. Centraal staat de opvoeding van de jongen. Deze roman, die internationaal eerst in het Nederlands verschijnt, is genomineerd voor de Man Booker, een prijs die Coetzee al tweemaal won.

ONS OORDEEL: we kijken uit naar de vervolgromans.

Een roman dient om over het leven en de wereld na te denken. Sinds hij op 34-jarige leeftijd debuteerde in 1974, heeft J.M. Coetzee zich vanuit die overtuiging een weinig traditionele romancier betoond, en een koele minnaar van het genre. In zijn boeken wordt de werkelijkheid niet gedetailleerd nagebootst in metaforen of stilistische brille. Evenmin is Coetzee erop uit om kleurrijke personages te volgen terwijl ze wereldwijd en decennialang levensgevaarlijke avonturen beleven. Tegenover de mogelijkheden van de roman als meeslepend fresco staat hij sceptisch, zoals er niets is in zijn werk dat niet met kritische vragen of met soms onwereldse onzekerheid wordt geconfronteerd. Het neemt niet weg dat hij uiteenlopende boeken heeft geschreven, en dat zijn oeuvre breuklijnen kent. Zijn meest aangrijpende roman is IJzeren tijd uit 1990. In dit boek valt de tragiek van Zuid-Afrika samen met het isolement van het aan kanker lijdende hoofdpersonage, dat zich verplicht ziet om eindelijk te reageren op het geweld en het racisme in haar land. Zijn meest conventionele roman is In ongenade uit 1999 – verwant maar gedeeltelijk tegengesteld aan IJzeren tijd. Het is niet toevallig een van de slechts twee verfilmde boeken van Coetzee, en het gaat over een professor die een studente verleidt en zijn leven drastisch ziet veranderen. Dat heeft ook te maken met Zuid-Afrika, na de apartheid een land waarin blanke mannen het niet meer voor het zeggen hebben. De relatie tussen geschiedenis en individu blijft echter dubbelzinnig, omdat het verhaal van Lurie en zijn dochter, die zwanger is na een verkrachting, zo extreem wordt dat het onduidelijk blijft of de gebeurtenissen exemplarisch zijn voor de maatschappelijke toestand.

Blijven verrassen

In 2002 verhuisde Coetzee van Zuid-Afrika naar Australië, en publiceerde hij Portret van een jongeman, het tweede deel van zijn gefictionaliseerde autobiografie. In deze roman emigreert zijn jon- gere alter ego eveneens, op de vlucht voor de politieke onrust in Kaapstad. In 2009 voltooide Coetzee de trilogie van memoires met Zomertijd, zijn meest komische roman, vol zelfspot en ironie. Het boek bestaat uit dagboekfragmenten en uit interviews met mensen die Coetzee gekend hebben. Het onderwerp van de gesprekken is ondertussen overleden. Voor wraak hoeven de geïnterviewden geen schrik te hebben, en ze kunnen roddelen over de cerebrale en eenzelvige auteur die, aldus een voormalige minnares, op een dag kwam aanzetten met een strijkkwartet van Schubert. Zijn voorstel, in alle intensieve ernst: vrijen op het ritme van de muziek, om in contact te treden met de cultuurgeschiedenis van gevoelens. Wat staat een schrijver te doen als hij afscheid heeft genomen van zijn vaderland, als thema en als woonplaats? Wat kan hij nog bereiken na met de Nobelprijs en twee keer met de Booker Prize bekroond te zijn? En kan hij opnieuw terugvallen op zijn eigen leven, nadat hij, met de autobiografische trilogie, een grandioze en hyperbewuste versie van de Confessions van Jean-Jacques Rousseau heeft voltooid? Het antwoord verscheen in 2013 in de vorm van De kinderjaren van Jezus, een roman met een blijvend verrassende titel. Het kind dat centraal staat heet immers niet Jezus maar Davíd. Samen met zijn voogd Simón arriveert hij als migrant in Novilla. In de naam van deze fictieve stad wordt veel samengevat. Novilla – no villa: wonen in een luxueus landhuis behoort voor Simón en Davíd niet tot de mogelijkheden. Het Engelse adjectief novel betekent nieuw, verschillend van alles wat tot nog toe gekend is. Dat geldt zeker voor de vreemde omstandigheden waarmee de man en het kind geconfronteerd worden. Maar een novel is ook een roman: een verhaal waarin de evolutie van enkele verzonnen mensen op de voet wordt gevolgd. Het is mogelijk om De kinderjaren van Jezus te lezen als een boek over literatuur, en over het leven van fictieve personages, geschreven door een auteur die zich net als Simón en Davíd op onbekend terrein bevindt, en die een roman wil schrijven zonder banden met de actualiteit, de geschiedenis of de eigen biografie. Simón en Davíd zijn vogelvrij: ze hebben geen herinneringen aan een vorig leven, en ze leven in een land en een tijd die niet eenduidig met de bekende wereld verbonden kunnen worden. Bij