Als het vertrouwen ontbreekt
| ‘Geen idee waar de premier mee bezig is.’ Dat zinnetje klonk de voorbije weken meermaals bij de regeringspartijen. Maar ze leggen zich daar bij neer. Ze moeten wel, want het is het voorrecht van de premier om het tempo van de onderhandelingen te bepalen.
En Charles Michel werkt in de aanloop naar begrotingsonderhandelingen heel lang onder de waterlijn. Hij onderhoudt discrete bilaterale contacten met de verschillende partijen afzonderlijk. Tijdens die biechtstoelsessies probeert hij te achterhalen wat elk van zijn coalitiepartners absoluut wil binnenhalen en wat hen de gordijnen injaagt. Zo heeft alleen Michel het volledige overzicht, alleen hij heeft alle puzzelstukken in handen. En op het moment dat hij voelt dat de puzzel gelegd kan worden, zet hij de landing in. Hij legt een voorstel op tafel met daarin eten en drinken voor elk van de partijen. Dat gebeurt meestal vlak voor de deadline, zodat de druk heel hoog is, en de regeringspartners geen kant meer op kunnen. Het akkoord moet nu gesmeed worden. Met alle risico’s van dien, zoals vandaag blijkt.
De methode-Michel werkt alleen als alle partijen kunnen vertrouwen dat wat ze op tafel leggen, niet lekt. En dat vertrouwen ontbrak tijdens de voorbije onderhandelingen bij CD&V. De christendemocraten lopen nog met een trauma van het vorige begrotingsoverleg toen hun lijst met voorstellen – de zogeheten shitlist van Peeters – gelekt werd. Niet dat Michel verantwoordelijk was voor dat lek, maar toch. Gevolg, CD&V legde afgelopen zaterdag plots en onverwacht de meerwaardebelasting op tafel, waardoor het kaartenhuisje dat Michel tot dan toe zorgvuldig had opgebouwd in elkaar stortte.
Hoewel, onverwacht? Sommige onderhandelaars wijzen erop dat Michel misschien wat naïef is geweest door te denken dat CD&V niet alsnog met een of andere vorm van vermogenswinstbelasting op te proppen zou komen. De christendemocraten hebben al twee keer tijdens vorige onderhandelingen geprobeerd om dat punt erdoor te krijgen.
Als er onverwacht, vlak voor de deadline een kink in de kabel komt, is het kalf verdronken. Dan rest er geen tijd meer om nog te remediëren. Dat is dan ook wat er gisteren is gebeurd. Michel moest zijn State of the Union afblazen. Een blamage voor de hele regering.
Dat haastwerk vlak voor de deadline levert vaak ook akkoorden op waarvan de laatste komma’s en punten nog niet onderhandeld zijn, waardoor nog een nieuwe extra onderhandeling nodig is om af te spreken wat nu precies afgesproken is. Ook nu zal wellicht opnieuw een tekst uit de bus komen die uitblinkt in vaagheid en waarvan de maatregelen verder uitgewerkt moeten worden. Wat dan weer leidt tot nieuwe discussies en nieuwe onderhandelingen.
Akkoorden blijven ook nogal eens in vaagheid of ambitie steken omdat Michel soms de weg van de minste weerstand kiest. Vaak de enige mogelijkheid om tot een akkoord te komen tussen regeringspartijen die elkaar naar het leven staan. Hoe kleiner de inzet, hoe gemakkelijker een akkoord mogelijk is. De grote taboes kunnen dan zoveel mogelijk in de kast blijven. Zo wordt bijvoorbeeld tijdens deze begrotingsoefening het minimum minimorum gedaan om Europa tevreden te stellen, maar ook niet meer. De doelstelling om in 2018 een structureel evenwicht te bereiken, is verlaten.
De vorige premier, Elio Di Rupo (PS), kon daarentegen wekenlang met alle onderhandelaars rond de tafel zitten. Regeringspartners ergerden zich toen nogal eens over de oeverloze discussies over punten en komma’s. Maar als die wekenlange onderhandelingen een akkoord opleverden, lag alles wel tot in de puntjes vast.
Maar zo’n methode werkt alleen als de mayonaise heel goed pakt tussen de regeringspartijen. Alleen dan kan je elkaar wekenlang rond de onderhandelingstafel in de ogen kijken, zonder elkaar in de haren te vliegen. En dat was meer het geval in de regering-Di Rupo, hoewel de zes partijen daar ideologisch veel verder uit elkaar lagen. Daardoor waren ze vanzelf minder elkaars politieke concurrenten. Bovendien hadden ze een gemeenschappelijke vijand, de N-VA.
In deze regering regeert meer het wantrouwen. De regeringspartijen zijn elkaars rechtstreekse concurrenten om de kiezer te verleiden. Vooral N-VA en CD&V kunnen elkaars bloed drinken. De methodeMichel is in zo’n context wellicht de best haalbare en heeft ook al verschillende keren tot succes geleid. De premier bereikte een akkoord over een taxshift en bracht de verschillende begrotingsonderhandelingen al tot een goed einde. Maar maandagnacht botste die methode op haar limieten.