VANAF WANNEER WORDEN ZE ‘ONS’ PROBLEEM?
De cruciale vraag waarmee Europa worstelt in de heropflakkerende vluchtelingencrisis, is in se niet rechts of links. Ze is ook niet politiek. Op de keper beschouwd is ze hoofdzakelijk praktisch: vanaf wanneer worden die vluchtelingen ‘ons’ probleem? Als ze over de Brennerpas naar het noorden reizen? Als ze in Italië aan land komen, zoals er vorige week 12.295 deden? Worden ze ons probleem in de internationale wateren in de Middellandse Zee, moeten we hen redden voorbij de twaalf mijlszone uit de Libische kust? Zijn ze binnen die zone alleen het probleem van de vier Libische kustwachten die hen mogen terugvoeren naar erbarmelijke kampen? Of zijn ze al ons probleem nog voor ze in de Sahel een grens zijn overgestoken?
De voorbije crisisjaren werd het glashelder dat niet iedereen in de wereld het probleem van Europa kan worden. We aanvaarden dat bij dat afwijzen hardvochtigheid komt kijken. Hoe verder de vluchteling zich bevindt, hoe makkelijker het afwijzen gaat. Noem dat het ethische effect van nabijheid. Zelfs de meest migratieaverse militair op een schip in de Middellandse Zee zal zonder aarzelen noodlijdende Afrikanen uit een zinkend bootje aan boord tillen. Een concreet leven redden weegt op tegen elke abstracte gedachte. Met dat argument gingen ngo’s zelf patrouilleren, toen Europa zich terugtrok uit vrees migranten te ver op zee te zoeken en ze zo te vroeg tot ons probleem te maken.
De Europese Commissie doet nu waar ze als technocratie goed in is: ze onderwerpt die officieuze reddingsacties weer aan officiële regels. Verder doet ze er alles aan om de afstand tussen de vluchtelingen en Europa te vergroten. Hoe verder, het liefst helemaal uit het zicht van camera’s, hoe minder controverse. De deal met Turkije blijft het voorbeeld, ook al beseft iedereen dat een soortgelijke deal met Libië en andere Afrikaanse landen onhaalbaar is. Maar ook nu is het principe dat Europa betaalt – intussen zit 2,7 miljard in een ontwikkelingsfonds – in ruil houden de betrokken Afrikaanse landen de vluchtelingen tegen. Bij gebrek aan een andere oplossing verdwijnt de kritiek, ondanks wijdverbreide corruptie, misbruik, geweld, gebrek aan controle.
Fraai is het niet. We weten dat. Wie er nog verdere politieke munt probeert uit te slaan en de publieke opinie nog afkeriger maakt, verergert het. Want willen we niet jaar na jaar de bootjes afhouden, dan moet Europa ook een vorm van legale migratie organiseren, zoals het beloofde, en faire economische steun in Afrika. Het is een vuige illusie dat we alleen veilig zijn, zolang wij de afstand maximaal kunnen houden.