Langs de hotspots van het massatoerisme: IJsland (1)
Met twee miljoen toeristen voor 330.000 inwoners wordt het dringen in de Blue Lagoon
REYKJAVIK I Het water is 37 tot 40 graden en melkachtig blauw door mineralen. De frisse IJslandse wind jaagt stoom over de rim pelloze Blue Lagoon. Zo zacht als je huid wordt van de silica en de algen, zo ruw zijn de lavaheuvels waartussen je dobbert. Klinkt als het paradijs op aarde? Niet voor iedereen.
‘Ik heb dit jaar voor het eerst gevraagd dat het reisbureau de Blue Lagoon weglaat uit de groepsreizen. Ik vind er echt niets meer aan.’ Ruud Schaafsma, au teur over IJsland en reisleider bij de touroperator IJslandreizen, maakt deel uit van een pioniers generatie. Twintig jaar geleden moest je al excentriek zijn om te reizen door de poolwoestijn en de verraderlijke lavavelden. IJslan ders zelf raadden het af, wegen waren er nauwelijks en bij slecht weer zat je vast.
Ondernemende Europeanen reden de eerste groepjes verstokte natuurliefhebbers rond in opge lapte legerbusjes. Ze groeven voedselvoorraden in tussen de berghutten. En na een dag klaute ren in de regen en de kou was een thermisch bronnetje de grootste beloning.
Luxe = douchehokje
Maar de commerciële Blue Lagoon is voor Ruud en andere ont dekkers van het eerste uur niet leuk meer. De Lagoon ligt vlak bij de luchthaven: 90 procent van alle bezoekers aan IJsland gaat erin dobberen. Er zijn lijnbussen inge legd voor de hotelgasten. Er wor den volop selfies gemaakt (water dichte zakjes voor gsm’s zijn ter plaatse te koop). Je kunt er eten in een viersterrenrestaurant.
Ook nieuw zijn de douchehokjes met individuele scheidingswanden. Dat is een toegeving aan de preutsere Amerikaanse en Aziatische toeristen. Op IJsland word je geacht om in één ruimte naakt te douchen, en dan pas je badpak aan te trekken. Dat moet om het water zonder chloor proper te houden. Zo gaat het in principe ook in de hokjes van de Blue Lagoon. Maar Aziatische toeristes lappen dat voorschrift aan hun laars en douchen in badpak. IJslandse personeelsleden zeggen er niets van.
Marketing
Brett en Amy uit het Ameri kaanse Montana maken een snelle tussenstop op IJsland na een Eu ropese trip. Ze vinden de Lagoon fantastisch, veel beter dan de geo thermische baden thuis. ‘Er zit erg goede marketing achter’, zegt Brett. ‘Dit was een plas geloosd water van de nabijgelegen geo thermische krachtcentrale (in Svartsengi, red.). De silica in het water was slecht voor de buizen. Nu hebben ze van dat probleem hun grootste troef gemaakt. Mooi hoe IJslanders zo een sterk merk hebben opgebouwd uit niets.’
De ‘massatoerist’ is niet nood zakelijk naïef. In tegenstelling tot de vorige generatie rustzoekers neemt hij of zij dat commerciële aspect er graag bij.
Want betalen, dat zul je in de lagune. Een standaard toegangs ticket kost 50 euro. Houders staan naar IJslandse normen irritant lang in de wachtrij (zeker een half uur). Vanaf 80 euro kan je vlot de wachtrij overslaan.
Is de Lagoon echt onleefbaar druk geworden? Dat valt erg goed mee, toch naar WestEuropese verwachtingen. De Lagoon laat maar een aantal bezoekers per dag en per uur toe. Op een piek moment (een uitzonderlijk zonni ge zondagnamiddag) is het er nog steeds veel rustiger dan in een Vlaams stedelijk zwembad. Wie een uur wil dobberen met drie meter ‘personal space’ rond zich, kan dat nog. De Lagoon is wel aan zijn derde uitbreiding toe.
IJslanders zelf komen er niet meer. Te duur. ‘Ik herinner me hoe we vroeger met het gezin zwem broeken aantrokken in de auto en de Lagoon in renden’, vertelt vijftiger Dagbjartur Brynjarsson. ‘Dat komt nooit meer terug. Maar ik kan wel appreciëren hoe het be drijf die site opgebouwd heeft.’
Massatoerisme op IJsland is jong. Het kwam pas op gang na 2011, toen de financiële crisis verteerd was. De jongste jaren steeg de sector telkens met 25 procent. Die spectaculaire groei trok de economie uit het slop. Van een ‘kort’ zomerseizoen is geen sprake meer: toeristen komen het hele jaar door, zelfs naar de eindeloze winternachten.
Hebzucht
‘Laten we eerlijk zijn: vroeger waren wintertoeristen weirdo’s die niet veel uitgaven’, zegt Haral dur Tryggvason van de Cambridge Plaza Hotel Company. ‘We mikken nu op een ander publiek en luxu euzere accommodatie.’
Voor de meeste IJslanders die ik spreek, is de multiculturele drukte in hun straten en zwemba den geen probleem – op voor waarde dat er nog rustige plekjes overblijven. Ze houden ook van het leven dat de toeristen brengen. Betere restaurants, een zomerfestival, jobs.
Maar allemaal vinden ze dat er te veel hebzucht in het toerisme is geslopen. ‘Een kleine groep IJslanders is erg rijk aan het worden, maar ze dreigen zichzelf in de voet
‘Vroeger waren wintertoeristen weirdo’s die niet veel uitgaven. Nu mikken we op luxueuzere accommodatie’ HARALDUR TRYGGVASON Cambridge Plaza Hotel Company
te schieten’, zegt Elias Thorsson (29), journalist bij het magazine
The Reykjavik Grapevine. ‘Dat zie je vooral in Reykjavikcentrum.’
Daar bouwen vastgoedonder nemers zo snel mogelijk hotels. ‘Ze willen de laatste twee authen tieke pubs wegconcurreren, want die kunnen de hoge huurprijzen bijna niet betalen’, zegt Thorsson. Zoals plekjes als Gaukurinn, waar je naar comedy kunt luisteren en karaoke zingen met de bewoners. Zonder blijft er in het kleine Reyk javik nog weinig authentieks over.
Zwartwerk
Ook Asta Magnusdottir van de bewonersvereniging van Vestur baejar is het meest bang van de grote spelers, hun vastgoedpro jecten en hun toeristenwinkels. ‘Hier in Vesturbaejar werkt Airbnb nog vrij goed. Door een zolder te verhuren kunnen bewo ners nog een huis kopen. Het probleem zijn de grote spelers.’
IJsland vangt dit jaar bijna zes keer zo veel toeristen op als er inwoners zijn. Voor een klein land is die grote afhankelijkheid van de reissector problematisch. Het stuwt de munt omhoog en duwt de arbeidsproductiviteit omlaag. Nu al zeggen meer toeristen af omdat IJsland zo duur is geworden. Er is ook een zwartwerkcircuit ontstaan voor laaggeschoolde buitenlanders.
‘De vastgoedondernemers en banken geloven dat de markt zal blijven groeien. Ik denk dat we nu op een piekmoment zitten’, zegt Smari McCarthy van de progressieve IJslandse Piratenpartij. ‘En dan komt er weer een crisis en een economische schokgolf van. Om stabiel te blijven moet IJsland dringend meer exporteren dan alleen ervaringen.’