RYAN AVENT: ‘WAT TE DOEN TEGEN ROBOTS? WELVAART EERLIJK VERDELEN’
I RYAN AVENT, technologiejournalist ‘The Economist’ Ook als robots niet en masse onze banen inpikken, zullen ze onze wereld ontwrichten. De industriële revolutie kan ons veel leren, zegt Ryan Avent. ‘De welvaart verdelen: dáár ligt de sleutel.’
‘Ze lijken zo vanzelfsprekend, de veiligheid en vrede die we vandaag in het Westen ervaren. Een verworven gang van zaken. Maar dat zijn ze allerminst’, waarschuwt Ryan Avent. Hij is geen pes simist, zegt hij, ‘integendeel, uiteindelijk komen we er wel uit’. Maar hij neemt de ontwrichting door de nieuwe technologi sche revolutie ernstig.
Als journalist van het gezaghebbende weekblad The Economist bestudeert Avent al jaren de gevolgen van technolo gie op de arbeidsmarkt. Voor zijn boek
Werk in de 21ste eeuw zocht hij antwoorden bij de industriële revolutie. Ook die heeft de rol van de arbeider fundamenteel veranderd. ‘In het begin kwamen de nieuwe technologieën de ar beiders helemaal niet ten goede. Ze leefden in verschrikkelijke omstandigheden en dat bracht veel maatschappelijke onrust mee. Net als toen moeten we nu door een lang en pijnlijk proces.’
Daarbij zullen de bestaande recepten niet volstaan, zegt Avent. ‘De vrije markt? Bij The Economist staan we niet meteen klaar om het socialisme of het communisme te omarmen, maar misschien moeten we toch enkele van onze ideeën opnieuw tegen het licht houden.’
Moeten we echt zo bang zijn van die nieuwe technologieën? David Autor van het MIT ontdekte dat robots net meer jobs creëren dan vernietigen.
‘Als economen zoals David Autor naar de robotisering kijken, dragen ze een ro ze bril. In hun gestructureerde modellen kan technologie arbeid niet verdringen. Maar kijk naar de geschiedenis: zelfs als technologie niet op grote schaal werkloosheid creëert, kan ze enorme problemen veroorzaken, zoals stijgende ongelijkheid en stagnerende lonen.’
‘Bovendien is deze robotiseringsgolf een grotere bedreiging voor arbeid dan in het verleden het geval was. Kunstmatige intelligentie kan taken overnemen waar we het vroeger niet voor mogelijk achtten. Tien jaar geleden leek een zelfrijdende auto in de stad onmogelijk – er waren te veel parameters om rekening mee te houden. Vandaag rijden er al testauto’s rond in Californië. Robots kunnen vertalen, menselijke spraak herkennen en basisconversaties aanhouden.’
Niet alleen laaggeschoolden moeten vrezen voor hun baan?
‘Ik zie twee dingen. Enerzijds worden machines beter in hooggeschoold werk. Terwijl een universiteitsdiploma vroeger een garantie was op werk, zullen advocaten, beurshandelaars of dokters tot op bepaalde hoogte vervangen worden en in lagerbetaalde banen belanden. Aan de andere kant zullen de beste advocaten of traders technologie inzetten om veel meer mensen te bedienen en veel grotere winsten te maken. De ongelijkheid zal fors toenemen.’
Terwijl de acht rijkste mensen nu al evenveel bezitten als de armste helft van de wereldbevolking.
‘Als we de economie haar gang laten gaan, zal het alleen maar erger worden.
‘Net als tijdens de indus triële revolutie moeten we nu weer door een lang en pijnlijk proces’
Dat besef begint dan wel politiek en maatschappelijk door te sijpelen, maar de kern van het probleem wordt zelden erkend.’
‘Ja, misschien hebben we de rol van vakbonden te veel uitgehold en zijn sommige multinationals te machtig geworden, maar het is de technologische ontwikkeling die globalisering voedt en de positie van de arbeider op de helling zet. Als die zich in de steek gelaten voelt door het beleid, wendt hij zich tot populisten. De verkiezing van Donald Trump en de Brexit moeten ons zorgen baren. Zij wijzen naar handel en migranten, maar leggen ook de vinger niet op het echte probleem.’
De industriële revolutie bracht ons uiteindelijk toch veel welvaart.
‘In de eerste eeuw dat GrootBrittan nië industrialiseerde, stegen de lonen niet. Lange tijd kwamen de nieuwe technologieën de arbeiders niet ten goe de. Ze leefden in verschrikkelijke omstandigheden en stierven aan ziektes als cholera. De schreeuw om revolutie kon uiteindelijk alleen maar worden gesmoord door nieuwe politieke systemen, met plaats voor sociale instellingen, arbeiderspartijen en stemrecht. Alleen zo konden we verzekeren dat de productiewinst eerlijk werd verdeeld. Dat was een lang en pijnlijk proces, waar we straks opnieuw door moeten.’
Wat moet er gebeuren? Robots belasten, zoals Bill Gates voorstelde?
‘Wat is een robot? Een softwareprogramma kan ook veel mensen vervangen...’
Kunnen we lessen trekken uit de industriële revolutie?
‘De welvaart eerlijk verdelen: dáár ligt de sleutel. Niet alle recepten uit het verleden zullen nog werken. Vandaag is het bijvoorbeeld moeilijker om arbeiders te verenigen in fabrieken. Of neem onderwijs. Dat speelde een belangrijke rol tijdens de industriële revolutie. Maar het is zoveel gemakkelijker om het niveau op te krikken als bijna niemand geschoold is dan wanneer de helft al een hoger diploma heeft.’
‘Op lange termijn zijn volledig nieuwe ideeën nodig, maar ook nu kan al veel gedaan worden: overheden kunnen meer uitgeven aan infrastructuur, onderwijs of sociale huisvesting. Of maak het mededingingsrecht strenger, zodat grote monopolisten aan banden worden gelegd. Ook hadden we de vakbonden minder moeten beteugelen en de rijken wat meer belasten. Zeker in de Verenigde Staten, waar de ongelijkheid nu een veel groter probleem is.’
Als de arbeider zijn macht verliest door de concurrentie van robots, werkt de arbeidsmarkt dan nog?
‘Dat is een van mijn grootste zorgen. Als je overbodig wordt door software, technologie of de concurrentie van lagelonenlanden, moet je nog steeds op zoek naar een nieuwe baan. Je krijgt een grote groep die wedijvert voor de overgebleven jobs. Die verzwakte onderhandelingspositie drukt de lonen.’
‘Het gevolg: de ongelijkheid groeit, de middenklasse – die het geld meer laat rollen – verdient minder en de economie stagneert. Omdat arbeid zo goedkoop is, gaan bedrijven bovendien minder investeren in innovatie, waardoor op lange termijn de productiviteit in het gedrang komt.’
‘Daarom moeten we het makkelijker maken voor arbeiders om hun lonen beter te onderhandelen. Zo kan een basisinkomen, bijvoorbeeld, arbeiders helpen om slechte banen af te wijzen. Dan moeten werkgevers wel betere jobs aanbieden.’
‘Of misschien moet de overheid banen creëren waar geen geld mee te verdienen is voor bedrijven, maar die de maatschappij wel waardevol vindt: ik denk aan publieke plaatsen onderhouden, les geven, kunst tentoonstellen... Volgens mij is dat een van de antwoorden in een wereld waar er een overschot aan arbeid is.’
Dat is een onorthodox standpunt. Uw blad, ‘The Economist’, gelooft net heel erg in de kracht van de vrije markt.
(lacht) ‘Inderdaad. Weet u, toen The
Economist midden 19de eeuw het levenslicht zag, was dat gebouwd op vrijemarktdenken. Maar de industriële revolutie daagde de redactie toen ook al uit. Zo was er een fel debat of kinderarbeid
‘Groei of technologie alleen zullen onze problemen niet oplossen, de welvaart moet ook eerlijk verdeeld worden’
moest worden toegelaten. Ten slotte was dat gewoon de markt: als kinderen willen werken, waarom niet? Maar uiteindelijk begonnen we te begrijpen dat een markt soms bijgestuurd moet worden om betere uitkomsten te krijgen. Ook vandaag daagt de technologische revolutie ons denken uit.’
Als productieve robots onze banen overnemen, kunnen we misschien gewoon minder werken. Wenkt het paradijs?
‘Het zou fantastisch zijn als mensen niet meer in jobs verzeilen die ze niet willen doen en meer tijd met hun familie kunnen doorbrengen of dingen doen die ze graag doen. Keynes voorspelde dat we door toegenomen productiviteit allemaal minder zouden werken. Hij heeft gelijk gekregen over de groei van het bbp per capita, maar ons maatschappelijk beleid is nooit gevolgd. Als de groei gelijker was verdeeld, konden mensen minder werken. We mogen niet veronderstellen dat groei of technologie alleen onze problemen zullen oplossen, de welvaart moet ook eerlijk verdeeld worden.’
‘Op lange termijn ben ik een optimist. We komen we er wel uit. Maar zelfs als we alles juist voorspellen en goed voorbereiden, zullen er nog veel verliezers zijn.’