Ierse knoop is gordiaans

De Brexitonderhandelingen gaan verlengingen in, omdat de Britse premier Theresa May plots koudwatervrees kreeg. Maar kan de Ierse knoop wel ontward worden?

BRUSSEL I Eén ding maakte de ontmoeting tussen Theresa May en JeanClaude Juncker opnieuw kristalhelder: eigenlijk is het onmogelijk het probleem van de Ierse grens op te lossen zonder dat een van de partijen haar principes overboord moet gooien.

Toen de Britse premier gistermiddag aanschoof voor een lunch met de voorzitter van de Europese Commissie, deed snel het nieuws de ronde dat er een oplossing was gevonden voor de grenskwestie. Volgens de Ierse premier, Leo Varadkar, had hij zijn zegen gegeven aan een tekst waarin ook de Britse regering zich kon vinden.

Er zou geen harde grens komen en May zou ermee instemmen dat NoordIerland zich na de Brexit zou aansluiten bij Ierland inzake Europese regelgeving. ‘Regulatory align

ment’ waren de magische woorden die in de documenten opgenomen waren om de doorbraak te forceren. Dat klonk vaag genoeg om de onderhandelingen over het dode punt te helpen. Pas later moesten die woorden concreet ingevuld worden.

Toch keken velen verbaasd op, want het betekende dat de Britse regering overstag was gegaan. In de praktijk kan die ‘aliniëring’ immers alleen maar neerkomen op de vaststelling dat NoordIerland in de Europese douaneunie en de eenheidsmarkt blijft. De grenscontroles moeten dan niet gebeuren aan de meer dan tweehonderd grensovergangen op het Ierse eiland, maar in de (lucht)havens en vallen volledig ten last van Londen.

En de Schotten?

NoordIerland zou dus de facto een ander statuut krijgen dan de rest van het Verenigd Koninkrijk. De reacties lieten niet lang op zich wachten: Schotland, Wales en zelfs Londen – bij monde van burgemeester Sadiq Khan – lieten weten dat ook zij kandidaat waren voor dat speciale statuut. ‘Als een stuk van het koninkrijk in de eenheidsmarkt kan blijven, is er geen enkele goede reden te verzinnen waarom dat ook niet kan voor een ander stuk.’

Schotland is het meest gekant tegen de Brexit en speelt nog altijd met het idee om na de scheiding een tweede onafhankelijkheidsreferendum te houden. Maar even luid klonk het protest van de NoordIerse unionisten. ‘De DUP zal niet aanvaarden dat de regelgeving in NoordIerland politiek of economisch afwijkt van die in de rest van Verenigd Koninkrijk’, zei leidster Arlene Foster. ‘NoordIerland moet de EU onder dezelfde voorwaarden verlaten als de rest van het VK.’ Logisch: de bestaansreden van de DUP is maken dat NoordIerland altijd nauw verbonden blijft met de rest van het koninkrijk.

Benauwd

Hoewel ze die reacties had kunnen voorzien, kreeg May het plots benauwd. Zag ze haar koninkrijk al uiteenvallen? Of kreeg ze het signaal dat haar minderheidsregering op kapseizen stond? Ook de harde Brexiteers in haar partij vinden een apart statuut voor NoordIerland enkele bruggen te ver. Jacob ReesMogg, het invloedrijke Conservatieve parlementslid dat de harde Brexitfractie aanvoert, zei dat hij helemaal op de lijn van de DUP zit.

In elk geval duurde het overleg tussen Juncker en May plots langer dan gepland en kwam er uiteindelijk de boodschap dat er nog geen akkoord was gevonden om het licht op groen te zetten voor de volgende fase van de onderhandelingen. ‘Ondanks onze inspanningen en de betekenisvolle vooruitgang die onze teams de voorbije dagen hebben gemaakt, was het onmogelijk vandaag een volledig akkoord te bereiken’, aldus Juncker.

Volgens hem staan nog ‘twee tot drie punten open voor discussie’. Die moeten de komende dagen uitgeklaard kunnen worden. Ook de Ierse premier, Leo Varadkar, bleef gisteravond optimistisch. ‘Er is echt veel vooruitgang geboekt.’ Tegelijk was hij verbaasd dat May op het laatste moment haar staart introk. ‘De Britse regering had ingestemd met een tekst waarin ook wij ons konden vinden. Ik heb dat bevestigd aan Tusk en Juncker, en dus ben ik teleurgesteld dat Londen toch niet akkoord kan gaan met wat overeengekomen was.’

Toch wilde hij niemand de zwartepiet toespelen. ‘Dat helpt de gesprekken niet vooruit.’ Maar hij wees er nogmaals op dat ook in NoordIerland een meerderheid van de bewoners tegen de Brexit stemde.

Krappe timing

Alles is dus nog niet verloren, al blijft de vraag hoe in de verlengingen wel een oplossing gevonden kan worden. De kans is groot dat de DUP en de harde Brexiteers zich nog dieper zullen ingraven in hun loopgraven. Maar ook Varadkar ziet geen enkele reden om ‘de overeengekomen tekst te veranderen’.

Bovendien rest er weinig tijd. Het is de bedoeling dat de Europese regeringsleiders volgende week donderdag het licht op groen zetten voor de volgende fase. Zij moeten de kans krijgen om het eventuele akkoord grondig door te nemen. Daarom had de deal eigenlijk gisteren gesloten moeten worden. ‘Het is nog mogelijk’, zei Europees president Donald Tusk. ‘Maar het wordt wel erg krap.’

NoordIerland zou de facto ander statuut krijgen dan rest van VK. Waarop Schotland, Wales en zelfs Londen lieten weten dat ook zij kandidaat waren voor dat speciale statuut Kans is groot dat DUP en harde Brexiteers zich nog dieper zullen ingraven in hun loopgraven. Bovendien rest er weinig tijd