Als theater zichzelf zwart kleurt

Blijft theater dat zich bedient van racistische stereotypering maar beter in de schuif, na de KVScontroverse over ‘Leopold II’? ‘Het kan stereotypen net ontkrachten.’

Theatermaker en onderzoeker Chokri Ben Chikha vond

een goede, inspirerende voorstelling. ‘Omdat ze kiest voor het groteske, niet voor realisme. Op die manier kan ze de stereotypering door elkaar schudden. Kunst moet daar niet van weglopen: ze kan juist via het spel de stereotypen ontkrachten. Door groteske uitvergroting en meerstemmigheid. Of, zoals in mijn boek

en met ons gelijknamige gezelschap, doen kiezen voor radicale omkering. Het door elkaar halen van fictie en historische realiteit zaait verwarring en kan tot inzicht leiden.’

In 2014 moest Johan Simons

II Humain Leopold

‘Het door elkaar halen van fictie en historische realiteit zaait verwarring en kan tot inzicht leiden’

Zoo

spitsroeden lopen voor zijn regie van bij de Münchner Kammerspiele en Deutsches Schauspielhaus Hamburg. Al lang voor de première zetten het Nwoord in de titel en de affiche met zwart geschminkte acteurs kwaad bloed. En dat terwijl Jean Genet met zijn koloniale leerstuk

voor zwarte acteurs die ook de rol van blanke overheersers spelen – juist een brutale spiegel wou voorhouden.

Die Neger Les nègres –

Blackfacing

Dramaturg Koen Tachelet herinnert zich hoe de rel rond blackfacing wel interne alarmbellen deed afgaan. Er kwam ook een op

vallende ingreep: bij wijze van ‘zelfkritiek’ kregen de (blanke) acteurs witte en zwarte maskers die ook hun gezichtsexpressie wegnamen. Tachelet: ‘De Kammerspiele sprak nadien met een van de activisten. Waarom hij zijn pijlen richtte op een gezelschap dat openheid en diversiteit juist hoog in het vaandel voerde? “Omdat jullie theater net de ideale plek is om deze discussie te voeren”, zei hij.’

Het is dus niet toevallig dat net de KVS nu onder vuur ligt, zegt Tachelet. ‘We begrepen toen ook dat er nog een weg te gaan was. Als je je nek uitsteekt met zo’n keuze, wordt je theaterhuis ook tegen het licht gehouden op alle aspecten van zijn werking. Er moet nog veel veranderen om de monolithische witte kunstpraktijk te doorbreken. Het is een maatschappelijk debat waar het theater niet aan ontsnapt, ook al gaat dat gepaard met groeipijnen en schokgolven.’

CHOKRI BEN CHIKHA Theatermaker

Kleurenblind

Ook in de operawereld laten de wegen van geleidelijkheid zich merken. De Metropolitan Opera in New York maakte in 2015 bekend dat het voor het eerst een Otello zou opvoeren zonder zwart geschminkte hoofdvertolker. De Met wil voortaan ‘kleurenblind’ de rol kunnen bepalen, ‘ongeacht ras of afkomst’. Ook Opera Vlaanderen voerde recent Verdi’s Otello op en boog zich over de heikele kwestie: blackfacing of niet?

‘Bij ons was het eerder een speelsironische black masking’, zegt intendant Aviel Cahn. Zwarte schmink moet nog altijd kunnen, denkt hij. ‘Op voorwaarde dat de regie er intelligent mee omspringt en racistische elementen inzet om ze te ontmaskeren. De gevoeligheid voor dit onderwerp neemt nog toe. Maar elke operadirecteur zal beseffen dat je voor Otello onmogelijk een zwarte tenor kunt casten, als die ook niet in andere rollen aan bod kan komen. Net zoals je geen Japanse sopraan voor Madama Butterfly gaat zoeken.’