De dood is ingewikkeld

De Egyptenaren verhieven de mummificatie haast tot een kunst. In Brugge zijn nu een aantal prachtige mummies te bewonderen.

Egyptologen vertellen soms hoe ze als kind door mummies belangstelling kregen voor geschiedenis en archeologie. Te oordelen naar het aantal kinderen dat rondliep op de expo Mummies in Bruges, is de fascinatie voor mummies bij de jeugd nog niet verdwenen. Het Xpo Center in Brugge (op de site Oud SintJan) heeft een tentoonstelling over de begrafenisgebruiken in het Oude Egypte binnengehaald. De voorwerpen komen alle uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden (zie kader).

Om de opvattingen over leven en dood in hun context te plaatsen, behandelt de eerste zaal de leefwereld van de oude Egyptenaren. Onder meer het leven langs de Nijl, de positie van de farao, muziek en spel en het hiërogliefenschrift komen aan bod, ook met maquettes en kaarten. Dat onderdeel van de expo overtuigt niet echt, het is veeleer een uitstalling van voorwerpen. Wel zijn er interessante stukken te zien, onder meer een paar leren kinderschoentjes en een ‘slangenspel’ in kalksteen.

De andere onderdelen, over de mummificatie en de reis naar het hiernamaals, treffen wel doel. Om voort te kunnen leven na de dood, was het voor de Egyptenaren belangrijk dat het lijk zo goed mogelijk be Mummiekist van Hor. Hoey en zijn vrouw, detail van zijn grafsteen.

waard bleef. Ze kwamen waarschijnlijk tot dat idee omdat ze zagen hoe lichamen die in het woestijnzand begraven waren – afgesloten van water en lucht – op natuurlijke wijze uitdroogden.

Perfectie

De balsemers ontwikkelden en verfijnden hun technieken tot ze rond het jaar 1.000 voor Christus de perfectie bereikten. De mummies van Pawiamen en Kekoe, daterend uit de periode 700650 voor Christus, zijn daarvan prachtige voorbeelden. Ze zijn bedekt met een kralennet en op de mummie liggen beschermende amuletten. Soberder oogt de mummie van een onbekende man. Over verschillende lagen mummiewindels heen is een lijkwade getrokken die zorgvuldig vastgemaakt is met smalle kruiselings gewonden banden: een kunstwerk op zich.

Om die mummies te onderzoeken, moesten de egyptologen ze niet uitwikkelen: met behulp van moderne technologieen als CTscanners kunnen de wetenschappers de lichamen zichtbaar maken en onderzoeken, en bijvoorbeeld ook nagaan of de balsemers amuletten hebben bijgevoegd. Videoschermen laten zien hoe dat onderzoek in zijn werk gaat.

De mummies zelf zijn de sterren van de tentoonstelling, maar daarnaast illustreren tal van objecten de funeraire gebruiken van de Egyptenaren, bijvoorbeeld houten sarcofagen, grafstenen, beelden, amuletten, geïllustreerde papyrusteksten, dierenmummies. Zo zijn er twee sets canopenvazen te zien, kruiken waarin gemummificeerde organen werden gestopt. De deksels van de vazen zijn hoofden van goden die de organen moesten beschermen. Niet iedereen kon zich die canopenvazen permitteren – iedere Egyptenaar wilde wel voortleven na de dood, maar alleen de rijken konden een kunstig uitgevoerde mummificatie en een luxueuze begrafenis betalen. Met deze publiekstrekker hoopt het Xpo Center een kaskraker te hebben binnengehaald. De tentoonstelling mikt onder meer op de toeristen die Brugge elke zomer overspoelen – en zeker ook op de buitenlandse bezoekers, zoals de officiële titel ‘Mummies in Bruges’ aangeeft.

Het RMO in Leiden zou graag via deze tentoonstelling zijn naambekendheid opkrikken. ‘In Nederland worden buitenlandse toeristen als een magneet naar Amsterdam getrokken’, zegt Wim Weijland, directeur van het RMO. De universiteitsstad Leiden heeft met het RMO en andere musea troeven in huis om meer buitenlandse bezoekers te lokken.

Het RMO, dat dit jaar zijn 200jarige bestaan viert en ook belangrijke GrieksRomeinse en nationale collecties heeft, bezit een van de indrukwekkendste Oudegyptische verzamelingen wereldwijd. Het aantal stukken is zo groot en heeft zo’n goede kwaliteit dat het museum op regelmatige basis reizende expo’s in heel de wereld kan opzetten. Mummie van Pawiamen.

Om voort te kunnen leven na de dood, moest het lijk zo goed mogelijk bewaard blijven