Kleinkind zonder ouders is voor België ‘een brug te ver’

Dat een reageerbuiskind wordt geboren vier jaar nadat zijn biologische wensouders zijn overleden, is in België zo goed als ondenkbaar. ‘Als de moeder nog leeft, kan het wél.’

BRUSSEL I De wanhoop van de vier grootouders uit het Chinese Nanjing moet groot zijn geweest. Toen in 2013 hun enige zoon Shen Jie en enige dochter Liu Xi bij een verkeersongeluk om het leven kwamen, dreigde dat het einde van hun beider stamboom te worden. Shen en Liu waren bij hun dood namelijk kinderloos, al waren ze bij een fertiliteitscentrum in behandeling voor hun vruchtbaarheidsproblemen. In een vriesvat in het ziekenhuis lagen meerdere invitroembryo’s van het echtpaar te wachten om te worden ingeplant. Zo ver is het nooit gekomen. Vijf dagen voordat de eerste embryo’s zouden worden getransfereerd, overleden beide wensouders.

Toch werd in december van vorig jaar, vier jaar na het overlijden van de ouders dus, alsnog een jongetje geboren uit een van de embryo’s – het was bij een draagmoeder ingebracht. Aan de geboorte was een lange juridische strijd voorafgegaan, gevoerd door de aanstaande grootouders. Zij wilden dat hun kleinkind alsnog een kans zou krijgen om te worden geboren, maar moesten via meerdere rechtbanken passeren om toestemming te krijgen. Pas na een jarenlange strijd verkregen ze zeggenschap over de embryo’s, die al die tijd waren bewaard in het ziekenhuis van Nanjing.

Een draagmoeder gingen de wouldbegrootouders in Laos zoeken – China verbiedt draagmoederschap. De embryo’s moesten daar per auto heen worden getransporteerd, want geen enkele luchtvaartmaatschappij was bereid gevonden om een thermosvat met vloeibare stikstof (nodig om de embryo’s diepgevroren te bewaren) mee te nemen aan boord. De 28jarige draagmoeder, die voor haar diensten 44.000 dollar zou hebben gekregen, reisde voor de bevalling op een toeristenvisum naar China, zodat het kind bij geboorte de Chinese nationaliteit zou kunnen verkrijgen. De vier grootouders moesten DNA afstaan om te bewijzen dat de jongen, die ze Tian Tian hebben genoemd, wel degelijk hun kleinzoon is, aldus The Beijing News.

Ondenkbaar in België

Christophe Blockeel, fertiliteitsarts bij het Universitair Ziekenhuis Brussel, noemt het Chinese geval du jamais vu – in België is het volgens hem ondenkbaar dat een reageerbuisembryo zou worden ingeplant nadat de beide wensouders zijn overleden. ‘Het lijkt mij een brug te ver, en de wet verbiedt het ook. Wensouders die aan een invitrofertilisatietraject beginnen, moeten vooraf contractueel aangeven wat er met de eventuele embryo’s moet gebeuren, mochten zij overlijden: afstaan voor wetenschappelijk onderzoek, vernietigen of alsnog inplanten. Dat laatste kan alleen als een van beide ouders nog leeft – grootouders kunnen in ons land geen juridische rechten over een embryo claimen.’

In ons land worden wel reageerbuis embryo’s teruggeplaatst bij vrouwen van wie de partner is overleden, zegt Blockeel. In het UZ Brussel, waar een kwart van alle Belgische ivfbaby’s wordt verwekt, is dat al enkele malen gebeurd. Uit die pogingen zijn tot dusver vier kinderen geboren. Het omgekeerde is bij Blockeels weten nog niet gebeurd – als enkel de wensvader overblijft en een embryo wil laten uitgroeien tot een kind, heeft hij daarvoor een draagmoeder nodig. ‘En draagmoederschap bevindt zich in België in een wettelijk vacuüm.’

Blockeels ziekenhuis bekijkt de vraag van wensouders om embryo’s na het overlijden van een partner in te planten, geval per geval, zegt hij. ‘En nooit beslist de arts hierover alleen. Het bioetisch comité van het ziekenhuis moet instemmen. Dat houdt onder meer ook psychologisch en genetisch advies in. Daarbij wordt bijvoorbeeld gecheckt of het rouwproces niet verstoord is. Om die reden is er ook een wachttijd: een embryo mag ten vroegste een halfjaar na het overlijden van een van zijn ouders worden teruggeplaatst, en niet later dan twee jaar erna.’

Ethisch is het lot van het Chinese jongetje een beetje met adoptie te vergelijken, zegt Blockeel – net zo min als een adoptiefkind groeit het jongetje op in het gezin van zijn biologische ouders. ‘Al zal dit jongetje waarschijnlijk wel bij zijn biologische grootouders opgroeien.’

In het geval van Tian Tian kan worden geargumenteerd dat de grootouders in het belang van de overleden ouders hebben gehandeld. Die hadden zich immers op het ouderschap voorbereid, en zelfs al een afspraak gemaakt om één en misschien zelfs meer embryo’s te laten inplanten en een zwangerschap uit te dragen.

Maar dat de grootouders van Tian Tian een en ander zullen hebben uit te leggen als hij groter is, is wel zeker. Ze zijn er nog niet uit wanneer ze de jongen zullen inlichten over het tragische lot van zijn ouders, vertelden ze aan de Chinese media. ‘Tot hij oud genoeg is, zullen we hem vertellen dat zijn papa en mama overzee zijn.’

‘Tot hij oud genoeg is, zullen we hem vertellen dat zijn papa en mama overzee zijn’ GROOTOUDERS TIAN TIAN