‘Censuur zal mensen nooit tegenhouden’
‘Verachtelijk, weerzinwekkend en beledigend.’ ‘Nooit zoiets afschuwelijks gezien.’ ‘Dit maakt onze nationale geschiedenis belachelijk.’ Russische culturele topambtenaren kropen over elkaar om hun afschuw te uiten. Ze hadden het niet over Jozef Stalin en de vele doden die aan hem worden toegeschreven – twee of zestig miljoen, de historici zijn er nog niet uit. Hun mikpunt was een film, The death of Stalin. Twee dagen voor die in première ging in Moskou, werd de licentie om de film te vertonen alsnog ingetrokken.
Neem hun woorden gerust als aanbevelingen op. De film maakt inderdaad een dolle farce van de laatste momenten van Jozef Stalin, net voor en na zijn dood. Het zijn vooral de mensen in zijn entourage die in hun hemd worden gezet, met de onvolprezen Steve Buscemi als Nikita Chroesjtsjov, Michael Palin als Molotov en vooral een uitmuntende Simon Russell Beale als Lavrenti Beria.
Hadden de filmmakers echt gedacht dat dit zomaar zou passeren in het Rusland van Poetin? ‘Ik wist dat de kans bestond dat de film er nooit zou uitkomen’, aldus de Schotse regisseur Armando Iannucci. ‘Maar het was beloftevol begonnen. We hebben zo goed als meteen een Russische distributeur gevonden en tot mijn verrassing kregen we zonder problemen een licentie voor bioscoopvertoningen. Even geloofde ik waar mensen me al die tijd van probeerden te overtuigen: er is geen censuur, Rusland is veranderd.’
De overheid reageerde wel heel laat: Iannucci had een jaar eerder immers gewoon toestemming gekregen om opnames in Moskou te maken, die vooral dienden om de sets in Londen zo getrouw mogelijk op te bouwen. Nergens ging er een rood lampje flikkeren. ‘We hadden niet eens een andere titel meegedeeld aan de instanties. Niemand vroeg om even het scenario te mogen inlezen, niemand stelde vragen. Een maand voor de release deden we nog ongestoord persvisies, ik heb een dag lang interviews gegeven aan Russische journalisten. Die waren onder de indruk dat we de decors zo goed hadden gekregen, terwijl we bijna alles in Londen hebben gefilmd.’
Genoeg gelachen
‘Het verbaast me wel dat de censuur zo open en bloot gebeurt, in de stijl van het tijdperk waarin de film zich afspeelt. De ironie van de zaak is dat The death of Stalin nu overal in Rusland bekend is en iedereen de film wil zien. Als ze hem niet in de cinema kunnen zien, dan wel illegaal online. Zo’n censuur zal nooit mensen tegenhouden om de film te kijken die ze willen zien.’
Als de naam Armando Iannucci niet meteen een belletje doet rinkelen, is dat omdat hij vooral voor tv heeft gewerkt, waar de regisseurscenarist voor het grote publiek vaker onbekend blijft. Het helpt ook niet dat hij een bescheidener persoonlijkheid heeft dan een tijd en landgenoot als Ricky Gervais (The office). Maar hij is wel de man die sinds eind jaren 90 de toon zet van politieke satire, in een sausje van Britse humor. Met The thick of it stak hij al de draak met de Britse politiek; zes jaar geleden mochten de Amerikaanse politici eraan geloven in de HBOserie Veep. Niet alleen het succes, ook de invloed daarvan is erg groot. Zo werd The thick of it elf jaar na de eerste uitzendingen door Willem Wallyn vertaald naar de Belgische politiek met De 16.
Met The death of Stalin pakt Iannucci nu wel een establishment aan als buitenstaander. ‘Ik wist dat het alleen maar zou lukken als ik mijn huiswerk deed. Voor Veep brachten we veel tijd in Washington door: we bezochten de West Wing en praatten met