Een verstekeling in het Witte Huis
Hoe zullen de VS eruitzien in 2114? J.G. Ballard schetst alvast een apocalyptisch beeld.
Het is soms moeili jk te geloven in deze dagen van Trump en fake news, van mislukte klimaatakkoorden en pe tjes die iets te hard ‘mak e America great again’ schreeuwen, maar ooit was Amerika groots. Dat was he t althans in de dromen van generaties emigranten die de oversteek waagden. Van een vermoeid Europa zeilden ze naar een land waar alles k on. Waar de arme boer de luie aristocraat k on voorbij steken zolang hij maar de juiste pioniersgeest had. W aar Hollywood platinablonde barmeisjes als godinnen de diepblauwe lucht in tilde, boven de Californische palmbomen. Waar neon straalde in de woestijn, gangsters als filmsterren gevierd werden en de T win Towers onverwoestbaar leken. Zelfs de maan bleek maar een Apollovlucht weg .
De achterblijvers in nederiger windstreken konden over dat Amerika dromen via de foto ’s in de glossy’s. De Russen konden het continent haten wat ze wilden, niemand was immuun voor he t glamoureuze Amerika van de fif ties en de sixties. Zelfs een welgemanierde Engelse sfschrijver als J.G. Ballard kreeg er sterretjes van in de ogen. H ij noemde die massaal gedeelde droom van vrijheid en de jacht op geluk ‘ de laatste grote illusie van de t wintigste eeuw’.
Maar wat hij ook zag , zo rond he t einde van de jaren 70, was een droom die op he t punt stond te verpulveren. De oliecrisis was nie t mals voor eigenaren van Cadillacs en privévliegtuigen. Blank en zwar t stonden elkaar naar he t leven, latino’s knapten het vuile werk op. De dreiging van een k ernoorlog bleef sluimeren. En filmster/president Ronald Reagan had geen zin in groene energie en vakbonden. H et sociale weefsel rafelde uit, de ‘greed is good ’politiek van Wall Street kon weleens op een ramp uitdraaien.
Ballard, die kapitalisme ver foeide maar gefascineerd was door ecologie en technologie, zag he t al voor zich: een woestenij Amerika, ‘ door een hebzuchtig volk beroofd van al zi jn kolen en olie’. Een Amerika van na de zondvloed. Zijn pas ver taalde roman Hello America (1981) stort je in die sfapocalyps.
Sahara
We schrijven 2114. De Amerikaanse droom is al langer dan een eeuw dood, gestorven toen de laatste in woners het continent verlie ten, terug naar Europa of Afrika. V erzwakt door de totale uitput ting van grondstoffen stortte de Amerikaanse economie in. Rusland zag zijn kans schoon om zijn eigen klimaat te be vruchten en bouwde een dam in de Beringstraat. Die omkering van de arctische stroming veranderde de Oostkust van Amerika in een sahara, het Westen in een tropisch regen woud. New York, ooit he t centrum van ’s werelds bedrijvigheid, werd een fossiel bedekt me t zand, ‘ even ver weg van de werk elijke wereld als Persepolis of Pompeii’.
Toch is he t in die ha venstad met een miljoen blikkerende lege ramen dat een Europese e xpeditie aan land gaat. De reden: een verontrustende meting van radioac tiviteit in he t Midwesten. Is het oude kernarsenaal ontploft, zijn centrales gaan lekk en? Twee atoomgeleerden, kapitein Steiner, de briljante scheepstechniek er McNair en de jonge verstek eling
Wayne wagen hun le ven om het antwoord te vinden. V oor Wayne, afstammeling van een verloren Amerikaanse vader en fan van popAmericana, is dit he t avontuur van zijn leven. Volgens McNair kan zijn brandende ambitie van hem weleens de vijfenveertigste president van een nieuw Amerika maken. ‘Van verstekeling tot he t Witte Huis, er zi jn gekkere dingen gebeurd ’.
Die gekkere dingen vindt de e xpeditie onderweg, waar ze groepjes Amerikaanse nomaden ontmoeten met namen als H einz, Xerox en Pepsodent. Verroeste reclameborden zijn hun enige scholing , hun grootste angst de ‘visioenen’ die aan de nachtelijke hemel verschijnen. Als Wayne en co L as Vegas bereiken vinden ze een lege stad badend in neon, een ‘elektrisch paradijs’ dat de jungle vegetatie in de straten in een gouden gloed zet. Aan de knoppen van dit stedelijk relict zit de neurotische president Manson. Zijn taskforce bestaat uit jonge latino ’s. De Europeanen zullen ontdekken dat Manson nog wat meer kan dan nachteli jke visioenen oproepen. Valt Amerika nog te redden als hi j zijn wanen vrij spel geeft?
Panorama
Hoe Ballard er vandaag over zou denken weten we nie t, maar in 1981 had hij nog een dosis optimisme in petto. En misschien k omt het door zijn liefde voor M arvelcomics dat de roman bevolkt is me t personages die zo uit een strip li jken te komen. Ze zijn even vlak en lineair als L ois Lane en grossieren in clichés. Zie bi jvoorbeeld de ‘ beeldschone’ blonde atoomgeleerde Anne Summers, die meer belangstelling lijkt te tonen voor vintage cocktailjurkjes dan voor seismografische activiteit.
Hallo Amerika overtuigt wél me t zijn technologische verbeeldingskracht en zijn beschrijving van bijzondere panorama’s – ‘ een stalen hemel met ramen die openden op he t niets’ of ‘ iriserende bomen tegen een achtergrond van eindeloze buiten wijken en fabrieken, allemaal e ven stil en vergeten onder een mantel van glazig licht’.
Ballard heeft ideeën zat en zi jn kritiek op een c ultuur van lege symbolen en consumentisme staat ook in 2018 als een huis. Alleen mist zi jn schrijven diepgang en een roman kan niet zonder. Als scenario voor een sffilm zou dit boek wonder wel werken, en nu N etflix er regisseur Ridley Scott op wil loslaten kun je maar het beste hopen. Hallo Amerika heeft dat ene mirak el nodig. Grootse Amerikaanse dromen, die moet je zo lang he t kan in le ven houden.
Valt Amerika nog te redden als de president zijn wanen vrij spel geeft?