Ish Ait Hamou
‘Waarom zou je mensen afstraffen omdat ze zich thuisvoelen in meerdere culturen?’
Als tiener bracht hij uren in de strafstudie door omdat hij een andere taal dan Nederlands had gesproken op zijn Vilvoordse school. Ish Ait Hamou – perfect viertalig intussen – pleit voor een minder verkrampte omgang met taal en identiteit. ‘Waarom zou je mensen afstraffen omdat ze iets kunnen, of omdat ze zich thuisvoelen in meerdere culturen?’ Zolang ze zich maar óók, en het liefst vooral, Vilvoordenaar voelen, zegt burgemeester Hans Bonte.
VILVOORDE I De voorbije weken en maanden heb ik met honderden Vilvoordenaars gesproken over samenleven in een superdiverse stad. Eén naam kwam regelmatig terug: Ish Ait Hamou, BV – hij is schrijver, danser en tvmaker, en sinds deze week ook erebachelor aan de Karel de Grote Hogeschool – maar ook actieve bruggenbouwer. Geen betere persoon om een correspondentschap ‘Apartheid’ mee af te sluiten dan de creatieve duizendpoot uit Vilvoorde, die sinds 2017 stadsambassadeur is. In september opent trouwens zijn bar annex ontmoetingsruimte in Vilvoorde. Doel? ‘Mensen samenbrengen’, zegt Ait Hamou. ‘En lekkere koffie schenken (lacht).’
Ish Ait Hamou, die in Vilvoorde gewoon ‘Ish’ wordt genoemd, schudt me hartelijk de hand. We hebben afgesproken om eerst de tentoonstelling over 200 jaar Jean Portaels te bezoeken. De welgestelde kunstschilder, leermeester van Ensor en Van Gogh, was de facto de eerste Syriëganger uit Vilvoorde: al in de 19de eeuw trok hij naar het oosten – Syrië, Egypte, Marokko – uit interesse voor andere culturen. In Syrië trof hij een land in oorlog, hij schilderde vluchtende burgers die (blootsvoets) weglopen van het geweld.
In zijn brieven naar huis beschreef Portaels hoe hij dacht een achtergesteld gebied aan te treffen en zijn teleurstelling (!) toen dat niet het geval bleek in Marokko of Syrië. ‘Ook vandaag leeft dat nog’, merkt Ait Hamou op. ‘Hoe vaak hoor ik mensen niet verwonderd zeggen dat ze niet gedacht hadden dat Marokko zo modern is.’
Heb jij tijdens je middelbare schooltijd in Vilvoorde over Portaels geleerd?
Ait Hamou: ‘Nee, en dat vind ik achteraf gezien echt een gemiste kans. Onze geschiedenis, of het nu over het MiddenOosten of over Congo gaat, wordt vanuit een westerse bril of gewoon bijna niet onderwezen. Pas op mijn 18de, toen ik danste in een studio in de Brusselse Matongéwijk, heb ik van andere dansers met Congolese roots de ware toedracht over het koloniale tijdperk gehoord. Als ik vandaag mensen hoor praten over de verhouding tussen Europa en Afrika, vind ik het wel belangrijk dat die mensen weten dat Europa is gebouwd met de financiën en grondstoffen van Afrika. Dat praat de corruptie die er bestaat niet goed, maar het is wel een belangrijke notie.’
Blijven we daarom met het idee van ‘achtergesteld gebied’ zitten?
Ait Hamou: ‘Daar zijn verschillende redenen voor. Soms lijkt het alsof we een regio die in een andere richting evolueert dan de onze, automatisch als achtergesteld beschouwen. Soms is het ook gewoon onwetendheid. Kijk naar de westerse popcultuur en hoe oriëntalisme aan bod komt in veel films en series. Dat leidt tot vooroordelen die je maar kunt bijsturen als je de moeite doet om zelf op zoek te gaan naar informatie.’
‘Ik ben op dat vlak teleurgesteld in ons onderwijs. Ik had destijds dikwijls het gevoel dat ik op alle mogelijke vlakken werd belemmerd: buiten de school kon veel meer en leerde ik veel meer.’
Verwachten we niet te veel van het onderwijs?
Ait Hamou: ‘Het is én het onderwijs, én de samenleving. Een leerling kan tijdens de lesuren een positieve ervaring hebben die ’s avonds helemaal onderuit wordt gehaald door wat hij meemaakt op straat of ziet op televisie. En dat kan ertoe leiden dat hij de volgende dag in de klas weer tien stappen achteruit staat.’
‘Vroeger keken wij naar het nieuws op Al Jazeera – mijn vader toch, ik pas later –, daar toonden ze heel andere beelden dan op het nieuws van VRT of VTM. Zelf was ik veeleer aangetrokken tot de Amerikaanse popcultuur. Mijn klasgenoten keken naar Man Bijt Hond, maar ik keek naar de Fresh
Prince of BelAir. Daar had je tenminste kleur en werden thema’s als burgerrechten en discriminatie aangeraakt – met alle respect voor Thuis of Familie, maar daarin kwamen zo’n dingen toen bijlange niet aan bod. Dankzij The
Fresh Prince en de rapmuziek van Tupac heb ik Malcolm X leren kennen, die een grote inspiratiebron is geweest.
Hans Bonte komt erbij zitten. De burgemeester kent de familie Ait Hamou al lang, net als een groot deel van de moslimgemeenschap in Vilvoorde. Zijn critici noemen hem ‘Hassan Bonte’, de bijnaam is ooit bedacht door Filip De Man van het Vlaams Belang.
Bonte: ‘Ik deel de mening van Ish dat we meer toegankelijke informatie moeten brengen over de verschillende culturen die onze stad herbergt. Vilvoorde heeft bijvoorbeeld ook een groeiende Congolese gemeenschap. Een half jaar geleden hebben we samen met die gemeenschap een tentoonstelling gemaakt over hun achtergrond en de karikatuur die erover bestond. Die foute propaganda werd trouwens aangezwengeld vanuit Vil voorde: de koekjesdozen van Delacre toonden domme, luie negertjes die maar wat blij mochten zijn dat de Belgen kwamen.’
Tijdens tegen de die Congolese tentoonstelling Vilvoorde zei u naars dat ze zich ‘Vilvoordenaars’ moesten noemen in plaats van ‘Congolees’. Ze vonden dat lastig, want ze voelen zich beide en willen niet in een hokje worden geduwd.
Bonte: ‘Daar heb ik geen enkel probleem mee. Het politiek debat wordt heel eng gevoerd, heel polariserend. Het is wij tegen zij. Maar het idee dat iedereen zich een “goede Vlaming” moet voelen, is fictie. Wat wél werkt, is dat je mensen verenigt rond hun stad. Ik wil dat iedereen zich hier Vilvoordenaar voelt, met respect voor de identiteiten die samenhangen met een afkomst.’
Voel jij je Vilvoordenaar, Ish?
Ait Hamou: ‘Ik voel me Vilvoordenaar, en Marokkaan en Vlaming en nog wel wat zaken, en tegelijkertijd voel ik me ook niks omdat identiteit …
Overroepen is?
Ait Hamou: ‘Vooral omdat het niet iets is dat je enkel meekrijgt, maar dat je wordt. Naargelang je ermee omgaat, kan het een zware last zijn of net een geschenk. Ik kies voor dat laatste. Ik vind het verrijkend om de ene dag meer Vlaming te zijn en de andere dag meer Marokkaan. Doordat ik mág proeven van allerlei culturen, groei ik als mens. Omgekeerd: als ik te veel vasthang aan één natie, dan kan het zijn dat ik de ander als een bedreiging ga zien’
‘Tijdens de opnames van Dance Around the World (tvprogramma op Eén, red.) zijn we bij stammen terechtgekomen die heel andere gebruiken hebben, maar waarvan je denkt: “Wauw, dat is veel beter dan wat ik tot nu toe kende.” Als mensen mij dan zeggen dat mijn woorden of daden hen inspireren, antwoord ik hen: “Je moet niet mij bedanken, noch de Westerse of Arabische cultuur, maar wel de
‘Als de stijl van politieke tweets de gesprekken tussen buren beïnvloedt, dan hebben we gefaald’
ISH AIT HAMOU
Zoeloes.” Diversiteit is altijd een verrijking.’
Bonte: ‘Voilà.’ Is Vilvoorde daarvan overtuigd? De artikelenreeks is positiever geworden dan ik op voorhand gedacht had...
Ait Hamou: ‘Ah, dat is goed nieuws (lacht).’
… maar de grote meerderheid van de mensen vindt wel dat er feitelijke apartheid is, dat de gemeenschappen naast elkaar leven.
Ait Hamou: ‘Ik ben het ermee eens, maar volgens mij staat dat los van diversiteit. Als ik afga op mijn gesprekken – en schrijf er alstublieft bij dat ik besef dat ze daarom niet “de waarheid” inhouden –, heb ik in het algemeen het gevoel dat de mensen minder communiceren. Ik ook. Ik heb jouw artikel moeten lezen om meer te weten over de sikhs, terwijl ik al 31 jaar in deze stad woon. Vroeger zaten de mensen buiten tot tien uur ’s avonds, nu zitten ze thuis te kijken naar Netflix, de sociale media of hun telefoon.’
Bonte: ‘De samenleving is individualistischer geworden, het sociaal weefsel is sowieso geërodeerd. Net daarom is het belangrijk dat we een extra inspanning leveren om mekaar te kennen.’
Goed, maar veel Vilvoordenaars – onder wie ikzelf – vragen zich dan af: moet je zoiets forceren of moet het spontaan gebeuren? Ik beschouw mezelf als een open persoon, toch is mijn vriendenkring nog altijd voornamelijk blank.
Bonte: ‘Geen persoonlijk verwijt, maar dat ligt voor een stuk aan jou. Waarom ga je niet eens langs in de moskee? Kijk, als stad staan we hier voor grote uitdagingen. We moeten in elk geval veel meer platformen creëren waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. De Vlaamse minister van Inburgering en Integratie (Liesbeth Homans van de NVA, red.) doet schamper over samen theedrinken of couscous eten, maar eigenlijk is dat zeer belangrijk. Ik las dat sommigen het betreuren dat hier geen Marokkaans restaurant is, maar er zijn hier zoveel mama’s die heel lekkere tajines kunnen maken en maar wat fier zouden zijn om te delen.’
Ait Hamou: ‘Er is altijd ruimte om iets te organiseren, of om naar een evenement te gaan. Daarnaast heb je ook de verantwoordelijkheid van het individu. Jíj kunt heel veel bepalen. Misschien niet voor de hele buurt, maar wel voor jezelf en de mensen rond je. Laat ons zeggen dat iets organiseren valt onder “forceren”. Vervolgens laten gebeuren wil niet zeggen af
‘De Vlaamse minister van Inburgering en Integratie doet schamper over samen theedrinken, maar eigenlijk is dat zeer belangrijk’ HANS BONTE
wachten, wél praten. Veel mensen moeten daarvoor over een drempel stappen – ikzelf ook vroeger. Maar hoe raar is het eigenlijk niet dat gewoon praten met je buur, een mens, buiten onze comfortzone ligt? We zijn vandaag geprogrammeerd om steeds minder met elkaar te praten. Wel ik vind dat we onszelf moeten deprogrammeren.’
Begrijp je dat zoiets voor de oudere, autochtone Vilvoordenaar die misschien weinig gereisd heeft en nooit gevraagd heeft om zoveel kleur in zijn stad, moeilijk is?
Ait Hamou: ‘Natuurlijk. Ik heb
met mijn voorstelling (‘Aangenaam, ik ben Ish’, red.) ook op plekken gespeeld waar diversiteit een vervanmijnbedshow is. Aan de vragen voel je dat mensen niet gewoon zijn om met verandering om te gaan, en soms angstig zijn. Dat mág ook. Het is soms goed om ongeduldig te zijn, maar vaak beter om geduldig te zijn.’
Bonte: ‘Niet helemaal akkoord. In de politiek vind ik dat we wél een tand moeten bijsteken. Dat er een sense of urgency is die ongeduldig zijn verantwoordt. De samenleving wordt in sneltempo diverser, maar je zit in de politiek met zoveel vooroordelen en karikaturen die snel leiden tot racisme, dat ik niet kán zwijgen. Een van de zaken die mij het meest tegen de borst stuit, is de manifeste onwil om moskeeën te erkennen. Men durft niet ingaan tegen de vooroordelen, terwijl de islam volgens de Grondwet op dezelfde voet staat als het katholicisme.’
Ait Hamou: ‘Oké, maar dat zijn twee verschillende situaties die elk een eigen register vragen. In de politiek wordt er met vuur, verontwaardiging en ongeduld gesproken, omdat er inderdaad een sense of urgency is, maar datzelfde vuur gebruiken in het gesprek met je buurman, is gevaarlijk. In dat gesprek, tussen twee mensen uit dezelfde buurt, moet er rust en wederzijds begrip zijn. Soms heb ik het gevoel dat de twee gemixt worden of dat we aangezet worden om dat vurige register ook in de samenleving te hanteren … Maar als de stijl van politieke tweets de gesprekken tussen buren beïnvloedt, hebben we gefaald.’
Soumission vs. The Handmaid’s Tale
Pas sinds een aantal jaar neemt Ish Ait Hamou (politieke) standpunten in, en met zijn teksten raakt hij mensen. ‘Waarom nu wel? Ik ben ouder geworden’, lacht hij. ‘En intussen ook vader. Er zijn een aantal bepalende momenten geweest in mijn leven, waaronder mijn deelname aan Terug naar Eigen Land (tvprogramma op Vier, red.). Zo’n reis verandert je als mens.’
Iets anders. Uit de recente Vlaamse Integratiemonitor blijkt dat 39 procent van de Turkse Vlamingen vindt dat de regels van hun geloof altijd moeten voorgaan op wetten.
Ait Hamou: ‘Ja, maar wat bedoelt men daarmee? Dat is een vage stelling, over welke concrete situatie gaat het? Ik geef een voorbeeld. In Hongarije is er een wet goedgekeurd tegen ngo’s die vluchtelingen helpen. Mijn geloofsovertuiging zegt mij dat ik mijn naaste moet helpen. Stel dat ik een vluchteling zie, dan zou ik toch mijn geloof volgen en hem helpen.’
‘Kijk, de meeste mensen functioneren hier perfect. De regels van mijn geloof zijn wat mij betreft te rijmen met de wet, ik beleef ze perfect samen. Maar áls de wet op een dag tegen de essentie van het menszijn ingaat – want dat is de moraliteit van een geloofsovertuiging – dat is dat een heel andere vraag. Blijft de wet dan ook allesbepalend? Kijk naar het Amerika van president Donald Trump: in welke mate moet je loyaal blijven aan de wet, en in welke mate aan jezelf?’
Dus geloof gaat altijd over menszijn volgens jou?
Ait Hamou: ‘Niet zozeer volgens mij, maar voor mij. Het heeft mij alvast altijd geïnspireerd om de strijd aan te gaan met mezelf. Mezelf te verbeteren. Een betere mens te worden.’
Bonte: ‘Dat is ook in het katholiek geloof zo.’
Eenzelfde spanningsveld is er met normen en waarden, ik denk aan de situatie in Antwerpen waarbij een jood zich uiteindelijk terugtrok van de CD&Vlijst nadat ophef was ontstaan omdat hij geen hand geeft aan vrouwen.
Ait Hamou: ‘Tja… Het is voor mij als burger soms moeilijk te geloven dat een discours over normen en waarden oprecht is, omdat die normen en waarden niet voor iedereen gelijk worden toegepast. In sommige gevallen wordt erop gehamerd, in andere niet. Mij maakt een begroeting niet uit: ik zoen mijn vrouw op de lippen, mijn ouders op hun voorhoofd, ik schud collega’s de hand en sommige knuffel ik. Maar opnieuw, dat ben ik.’
Bonte: ‘Wat ik véél erger vind, is dat een schepen ineens bepaalt dat iemand niet mag trouwen omdat hij of zij hem geen hand geeft.’
Maar begrijpen jullie de angst dat religie het overneemt? Sommigen Vilvoordenaars beschouwen Soumission niét als fictie.
Ait Hamou: ‘Ik heb het boek van Michel Houellebecq gelezen. Ik vond het… (wikt zijn woorden) grappig dat sommige mensen echt dachten dat het zover zou komen. Net omdat ik natuurlijk de cultuur ken, is het voor mij evident dat het fictie is – en los van de religie is er ook nog de democratie.’
‘Aan de andere kant kijk ik nu naar The Handmaid’s Tale (een fictieserie waarin godsdienstfanaten de macht overnemen in de Verenigde Staten, red.) en dan maak ik me echt wel zorgen. Sommige zaken uit die serie gebeuren al in Amerika, en vele congresmen láten zich leiden door de Bijbel. Je moet eens de video’s van Mehdi Hassan opzoeken: waar men hier bang is dat moslims de sharia gaan invoeren, ziet men aan de overkant van de oceaan daadwerkelijk hoe sommigen willen dat het geloof de wetgeving bepaalt ...’
Bonte: ‘Het gaat niet over religies die het overnemen, maar over enkelingen die hun religie misbruiken waarop de hele groep scheef bekeken wordt. Ik ben niet gelovig, maar ik geloof wel in de draagkracht van een religie voor een stad, een samenleving. De grootste frustratie in onze moslimgemeenschap hier is dat ze haar religie gestolen ziet door een paar fafoulen.’
Meertaligheid
We eindigen waar we begonnen zijn: bij het onderwijs. In de Vilvoordse scholen wordt verplicht Nederlands gesproken, Frans of andere talen zijn uit den boze buiten de vakken. Ish Ait Hamou heeft naar eigen zeggen ‘héél wat uurtjes doorgebracht in de strafstudie’. Tijdens mijn correspondentschap heb ik gezien hoe taal, het Nederlands dan, kan verbinden maar evengoed kan verdelen.
Is de manier waarop we omgaan met taal in dat snel veranderende Vilvoorde nog wel productief?
Bonte: ‘Een taal kennen is een verrijking. Ik ben altijd verbaasd geweest hoe taal hier als politiek wapen gebruikt wordt, in een communautaire streek. Een taal opleggen als straf, da’s inderdaad een paard doen drinken dat geen dorst heeft. Maar vandaag zien we hoe nieuwkomers het Nederlands wíllen leren, vandaag volgen 2.800 mensen Nederlandse les. Dus in mijn ervaring verbindt taal, en is dat ook nodig in een Vlaamse stad als Vilvoorde.’
Ait Hamou: ‘Dat erop gehamerd wordt dat Nederlands belangrijk is, daar zijn we het over eens. Het gaat erom hoe je omgaat met andere talen. Ik zal nooit snappen waarom kennis van een extra taal, de thuistaal, afgestraft wordt, dat was zo in mijn schooltijd. Dat vind ik een gek idee. Waarom moet ik boeten omdat ik iets kan? Sommige emoties uit je nu eenmaal niet in een bepaalde taal, maar in een andere. Als je dan acht uur lang in de klas vastzit met problemen die je niet kan uiten, is dat een heel nare ervaring. Ik voed mijn zoon drietalig op. De grootouders spreken Arabisch met hem, ik Frans en mijn vrouw Nederlands. Consequent. Ik hoop dat ik hem daarmee de tools meegeef om zich te uiten. Want ik weet wat het is om met opgekropte gevoelens te zitten, en met het idee dat het niet om het welzijn van de mens gaat maar om politieke symboliek.’
‘Het idee dat iedereen zich een “goede Vlaming” moet voelen, is fictie’
HANS BONTE
‘De regels van mijn geloof zijn wat mij betreft te rijmen met de wet, ik beleef ze perfect samen’
ISH AIT HAMOU