Protesteer in je eigen taal
‘I really don’t care, do u?’ Die boodschap op een jas van Melania Trump smeekte om een antwoord. SIMON(E) VAN SAARLOOS vindt dat we de verleiding moeten weerstaan om te reageren.
Wie? Is schrijfster en filosofe. Auteur van onder meer ‘De vrouw die’ (Nijgh & Van Ditmar). Wat? Politieke leiders dwingen ons in een responsmodus. Maar als we hun woorden gebruiken om een statement te maken, kunnen we zelden iets veranderen.
We moeten onszelf als afgeleid gaan beschouwen, iedere keer dat we reageren op een boodschap van Thierry Baudet, Geert Wilders of Trump (Melania of Donald). Valse stellingen of bizarre slogans poneren, is een bekende truc die altijd werkt. Het heet gaslighting. Tweet dat er hondenpoep wordt verwerkt in diepvriesmaaltijden en zodra het online voldoende wordt opgepikt, volgen traditionele media vanzelf. Zij doen een factcheck en bevestigen of weerleggen het verhaal. Er verschijnen voortdurend stukken die grootse uitspraken weerleggen. Maar ze weerleggen doet de uitspraak niet verdwijnen. Het bestendigt het bestaan ervan.
Wandelende hashtag
We worden verleid om steeds maar weer te reageren. Zie Melania Trump. Op weg naar een detentiecentrum voor migrantenkinderen droeg de first lady een legergroene jas met op haar rug het opschrift:
I really don’t care, do u? (‘Het kan mij niet schelen, jou wel?’) (DS 23 juni). Die kreet op die plek, als een wandelende hashtag: contextloos helder. Het moet expres zijn geweest, wetend dat de wereld toekeek en zou happen, zou reageren, erin zou trappen. Melania’s woordvoerder: ‘Het is een jas. Er is geen verborgen boodschap.’
Er werden die dag meteen alternatieven gecreëerd. Een hip kledingmerk drukte een jas met I Really Do Care, Do U? De opbrengst wordt gedoneerd aan Raices, een organisatie die migrantenfamilies herenigt. Op het krijtbord van de buurtboekhandel in Brooklyn trof ik geen aanbiedingen, maar de vraag: We really do care, do u? Duidelijk een poging van de winkelier om aandacht te trekken voor het lot van migranten, maar die poging werd verstoord doordat de winkelier de taal van Melania overnam.
De truc van Trump
Engagement geuit in de taal van wat (het beleid) en wie (Trump) je bestrijden wil, leidt niet tot werkelijke verandering. Zoals de Amerikaanse activiste Audre Lorde schreef: ‘Het gereedschap van de meester zal het huis van de meester nooit ontmantelen. Het kan ons tijdelijk helpen om hem te verslaan in zijn eigen spel, maar het zal ons nooit in staat stellen om echte verandering teweeg te brengen.’
Dan was er het decreet om migrerende families aan de grens alsnog bijeen te houden. Trump voerde al eerder dat soort politiek, met zijn moslimban: een extreme maatregel die later – onder protest – iets afgezwakt werd. De truc: eerst voert hij critici op tot maximale woede. Dan geeft hij een beetje toe, door de maat
Telkens als we reageren op politieke leiders die ons moedwillig opwinden, trappen we in hun val
regel wat bij te stellen. De woede tempert. Er wordt even diep ademgehaald (niet omdat de afgezwakte maatregel werkelijk winst is, maar omdat we buiten adem zijn). Die getemperde woede is inmiddels de status quo. Getemperde woede is een dagelijks gevoel.
Het probleem is niet dat we woedend worden, het probleem is dat die woede telkens een reactie is. We staan in responsmodus. We reageren voortdurend, maar vergeten wie we kunnen zijn. Hoe we zouden kunnen praten, als we de ruimte hadden/ eisten/kregen/vonden om zelf te verbeelden hoe de wereld eruit zou moeten zien. We zeggen I do care, maar die woorden zijn niet van ons, maar voor ons geformuleerd. Wij herhalen ze, al is het ontkennend.
Te koop: protest
Ons voortdurend reageren (in de taal van politici) komt voort uit ons gebrekkig ontwikkelde besef dat het hele dagelijkse leven politiek is. ‘Het persoonlijke is politiek.’ Feministen beseffen al decennia dat er geen waterscheiding zit tussen de dagelijkse praktijk en het debat in politieke centra. We moeten ons beter oefenen in de analyse van onze dagelijkse praktijk – hoe we ons daartoe verhouden.
Kleding met slogans is populair. Protest is te koop bij Zara. Daarom voelt deze tijd als een uiterst politieke tijd, terwijl elke tijd politiek is. Want ook zonder kreet is de jas die je draagt nooit zomaar een jas. De jas is ergens gemaakt, de jas is gemaakt van een verworven materiaal, de jas straalt iets uit, de jas is gekozen.
Gaslighting is niet nieuw. Wilders deed het in het ‘minder, minder Marokkanen’proces, dat hij steevast een politiek proces noemde. De media namen zijn verwijt over als vraag: ‘Is dit een politiek proces?’ Soms werd de vraag weerlegd, soms bevestigd. Hoe dan ook vult de herhaling van Wilders’ taal de wereld, totdat we in zijn wereld leven en er geen andere wereld meer mogelijk is. Ook de rechtbank liet zich beïnvloeden. In het vonnis beargumenteerden de rechters waarom het geen politiek proces was. Door Wilders’ taal te herhalen, ontnemen we onszelf de mogelijkheid om de wereld die wij willen te bedenken.
Telkens als we reageren op politieke leiders die ons moedwillig opwinden, trappen we in hun val. We worden afgeleid. Waarvan? In ieder geval van ons vermogen iets nieuws te creëren, omdat we in constante responsmodus verkeren. Deze actiereactiedynamiek houdt ons op achterstand. Met welk doel? Dat is speculeren. Beter besteden we onze energie om een eigen taal te formuleren, die ons niet vult en verstopt, maar ons binnenste naar buiten keert.