Wie zegt dat hij migratie kan stoppen, verkoopt onzin
De Europese leiders die donderdag in Salzburg een informele top over migratie bijwonen, doen er goed aan om nog eens ‘Druiven der Gramschap’ van Steinbeck te lezen. Het kan hen inspireren om tot meer realistische oplossingen te komen.
‘In het Westen heerste paniek toen het aantal migranten op de wegen steeds toenam. Mensen die nooit honger gekend hadden, zagen de ogen van de hongerigen. Mensen die nooit bijzonder sterk naar iets verlangd hadden, zagen de felle begeerte in de ogen van de hongerigen. En de mensen in de steden en op het welvarende land van de voorsteden kwamen bijeen om zich te verdedigen; en ze overtuigden zichzelf dat zij goed waren en de indringers slecht, zoals een mens moet doen voor hij gaat vechten.’
Soms vraag ik het me af: zouden Matteo Salvini, Sebastian Kurz, Viktor Orban en onze hoogsteigen Theo Francken al
Druiven der gramschap van John Steinbeck gelezen hebben? In dit meesterwerk beschrijft de Amerikaanse Nobelprijswinnaar hoe de familie Joad samen met tienduizenden andere boeren uit Oklahoma in de jaren dertig hun schamele heb ben en houden op een truck laden om richting Californië te trekken, op de vlucht voor de Dust Bowl die hun land onvruchtbaar en hun schulden onaflosbaar heeft gemaakt, en op zoek gaan naar een beter leven.
Aangekomen in de Golden State, worden ze opnieuw opgejaagd: door de politie, door burgermilities. ‘De hele Verenigde Staten zijn niet zo groot’, zegt een bandenverkoper, wanneer hun truck voor de zoveelste keer in panne is gevallen: ‘Er is geen plaats genoeg voor jou en mij, voor jouw familie en mijn familie, voor rijk en arm allemaal samen in één land. Waarom ga je niet terug naar waar je vandaan gekomen bent?’
Felle begeerte naar een beter en veiliger leven is ook wat de meeste migranten vandaag drijft die richting Europa willen. Zoals de Joads zijn ze vastbesloten zich door niets of niemand te laten tegenhouden. Toch beloven meer en meer Europese politici ons dat ze de migratie vanuit Afrika zullen stoppen.
‘We moeten de mogelijkheid uitsluiten om illegaal naar Europa te komen’, zei Zoltan Kovacs, de woordvoerder van de Hongaarse premier Viktor Orban, maandag in Brussel. Hij verwacht dat de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini bewijst ‘dat migratie ook op zee gestopt kan worden’.
’We moeten er toe komen dat niet één persoon nog per boot aankomt in Italië’, zei Salvini onlangs tijdens een bezoek aan Libië. ‘Ik wil evolueren naar nul asielverzoeken in Brussel’, schreef Theo Francken dit voorjaar op zijn Facebookpagina. Maar ook meer gematigde Europese politici suggereren dat alles wel in orde komt als Europa straks zijn buitengrenzen beter verdedigt dankzij de snelle uitbouw van Frontex tot 10.000 kustwachters tegen 2020.
Ze verkopen onzin. Migratie stoppen kan niet als je buitengrenzen omgeven zijn door de Middellandse Zee. Aan land kun je nog een muur of een hek bouwen om migranten buiten te houden – en zelfs dat is geen garantie dat er niemand meer binnenkomt. Half augustus nog bestormden 200 migranten de twee hoge hekken in Ceuta om Spanje binnen te raken; 67 van hen slaagden erin, vijftien van hen moesten worden verzorgd voor gebroken benen of snijwonden. Van felle begeerte gesproken.
Maar op zee kun je geen muur of hek bouwen. Wat je wel kan, is een blokkade organiseren met militaire schepen die de migranten oppikken op zee en weer afzetten vanwaar ze gekomen zijn. Het Australische model, heet dat. Taal kan bedrieglijk zijn. Uit het woord ‘model’ spreekt iets positiefs dat navolging verdient. Daarom is het beter om te spreken van de Australische ‘schande’. Wie door de Australische kustwacht wordt tegengehouden op zee, krijgt een retourtje. Wie er toch in slaagt Australië te bereiken, wordt als een zak cement afgezet op Nauru of Manus. Mensenrechtenorganisaties hebben de ellendige levensomstandigheden op die eilanden uitvoerig beschreven, net als de hongerstakingen, het misbruik, de depressies en zelfmoorden onder de migranten.
We zijn zo ver heen dat Salvini en co. zich zelfs niet meer schamen om reclame te maken voor dit ‘model’. Dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in 2012 in de zaakHirsi Jamaa stelde dat het principe van nonrefoulement ook geldt op volle zee en dat pushbacks neerkomen op collectieve uitdrijving en een schending zijn van de Conventie? Een detail. Dat we in dat geval ook internationale verdragen met voeten treden die met veel moeite tot stand gekomen zijn in de nasleep van twee wereldoorlogen die in Europa gestart zijn? Een detail. Dat wij geen arm Nauru hebben dat we als een kolonie kunnen behandelen? Een detail.
Maar dan beslissen we toch met zijn allen dat er in NoordAfrika regionale ontschepingsplatforms moeten komen, waar snel een onderscheid gemaakt wordt tussen vluchtelingen en economi sche migranten? Opgelost! Dat beslisten de EUleiders op hun nachtelijke top eind juni in Brussel, met een lichte vorm van koloniale arrogantie en zonder veel overleg met de betrokken landen. Dit was een ‘gamechanger’, verklaarde Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad. Alles zou verlopen in coördinatie met het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen (UNHCR).
Welnu, UNHCR wil niet meewerken aan die ‘platforms’ waar migranten afgezet zullen worden in gesloten centra en waar op korte termijn overbevolking dreigt. Voorafgaandelijk overleg met de betrokken landen was er niet geweest. Wekt het dan verbazing dat er nog geen enkel land toegezegd heeft om hieraan mee te werken?
Experts die het kunnen weten, zeggen dat landen als Tunesië en Egypte bereid zijn over een en ander te praten, op voorwaarde dat de EU niet alles op hen afwen telt, maar integendeel zelf het goede voorbeeld geeft. Met stijgende verbazing kijken ze toe hoe Europese leiders dagenlang twitterend ruzie maken over waar een boot met migranten mag aanleggen.
Dat wil niet zeggen dat we niet moeten proberen de ongecontroleerde migratie vanuit Afrika zo veel mogelijk te beperken. Een herhaling van 2015 is de snelste weg naar nog meer verkiezingsoverwinningen van extreemrechtse en populistische partijen die uit zijn op de vernietiging van het Europese project. Wie denkt dat de vluchtelingen die internationale bescherming nodig hebben daar op termijn voordeel zullen bij halen, mag het komen zeggen. Dat besef mis ik bij de meeste ngo’s.
Want ook voor de migranten zelf is het huidige ‘model’ uitzichtloos en onmenselijk. Wat gebeurt er? De familie schraapt al het geld samen of steekt zich in de schulden om vooral de jongemannen vooruit te sturen richting Europa. Ze leggen hun toekomst in de handen van gewetenloze smokkelaars, ondernemen eerst een gevaarlijke tocht door de woestijn, moeten daarna in het door Sarkozy en co. in chaos gestorte Libië zien te overleven en wagen vervolgens hun leven op de Middellandse Zee. Volgens UNHCR overleefde dit jaar één op de zeventien het niet. Wie Europa toch haalt, wacht veelal een leven in of aan de rand van de illegaliteit of als verkoper van zonnebrillen en prullaria, met de permanente vrees opgepakt en teruggestuurd te worden.
Het zou helpen mochten onze politici rustig werken aan realistische en duurzamere oplossingen. Een ernstig hervestigingsprogramma voor de hele Europese Unie voor mensen die internationale bescherming nodig hebben, is vanzelfsprekend. Voortgezette ontwikkelingssamenwerking en strijd tegen klimaatopwarming, een landbouwbeleid dat niet ten koste gaat van Afrikaanse boeren zijn cruciaal.
Het voorstel van Commissievoorzitter JeanClaude Juncker om via privéinvesteringen jobs te creëren in Afrika, is positief. Maar waarom niet een ‘African card’systeem invoeren waarbij de EU tijdelijke werkvergunningen uitreikt waar een deftig loon tegenover staat waarmee de migranten hun familie kunnen steunen? In zijn boek De Kloof opperde Europarlementslid Ivo Belet (CD&V) het idee dat elk van de meer dan honderdduizend gemeenten in Europa een partnerschap zou afsluiten met een zustergemeente in Afrika. Waarom proberen we dat soort dingen niet?
Maar ook dan moeten we ons geen leugens wijsmaken. Ook dan zullen de hongerigen van Steinbeck blijven proberen onze rijke steden te bereiken. Zij hebben recht op een eerlijke afhandeling van hun asielaanvraag en een menselijke behandeling. Wat blijft er ons nog over, als ook Europa de moeizaam bevochten humanitaire waarden en internationale rechtsprincipes overboord kiepert? Niet veel, waarschuwt John Steinbeck in zijn meesterwerk: ‘Wee de tijd waarin de mens niet zelf wil lijden en sterven voor een idee, want deze eigenschap is de grondslag van de mens zelf, en deze ene eigenschap is de mens, en kenmerkt hem als het schoonste wezen in het universum.’
Het Australische ‘model’? Zeg maar de Australische ‘schande’. Pushbacks van migranten op zee, en wie er toch in slaagt Australië te bereiken, wordt als een zak cement afgezet op een arm, afgelegen eiland
Wat blijft er ons nog over, als ook Europa de moeizaam bevochten humanitaire waarden en internationale rechtsprincipes overboord kiepert?