Wie is er bang van excuses door vrouwen?

Weinig video’s lokken zulke uiteenlopende reacties uit als ‘From women to men’, waarin een aantal vrouwen zich excuseert tegenover mannen. ‘We hopen dat meer mannen en vrouwen zich kwetsbaar tonen en elkaar liefhebben.’

‘In plaats van authentiek en echt te zijn, geven we jullie een seksuele performance, faken we zelfs onze orgasmes, en geven we jullie daarna de schuld voor onze seksuele frustraties.’ Het is maar een van de ‘confessies’ die we horen in From women to men, een Engelstalige video waarin 36 vrouwen uit verschillende landen zich excuseren tegenover mannen.

Dat was aanpassen. Ik vond de video eerst melig. Daarna viel me op hoe sober en goed hij gemaakt was. Halverwege voelde ik me ongemakkelijk: ‘is dit serieus? Menen ze dit echt?’ Op het einde besefte ik dat het allemaal heel eerlijk bedoeld is en vond ik de video ook wel moedig.

Hanna Milling (38), een filosofe die aan relatiebemiddeling en healing doet, vertelt me aan de telefoon hoe ze jaren geleden de video Dear women (2011) zag. Daarin erkent een groep mannen, beurtelings een stukje tekst uitsprekend, schuld over ‘de destructieve acties van het onbewuste mannelijke in het verleden en nu’, tegen over vrouwen en de wereld. Die video werd opgezet door John Gray en Arjuna Ardagh, die later het boek The conscious men (Bewust man zijn) schreven. Gray is de auteur van de bestseller Mannen komen van Mars, vrouwen komen van Venus.

‘Ik hield niet van de melige stijl van de video, maar was wel ontroerd door de insteek’, zegt Milling. ‘In genderdebatten ontbreekt vaak de stem van de andere kant van de tafel. Wanneer ik aan bemiddeling doe, is er ook nooit één waarheid. En er is niet een goede kant en een slechte kant. Dat werkt niet.’

Pijnlijk

In de vroege zomer van 2017, op een healingweekend in Zwitserland, schreef ze een tekst, van vrouwen naar mannen. ‘Wie achter de tekst kon staan, nodigde ik uit om achter me te komen staan. Dat was heel krachtig. Dan is een filmmaker bij me gekomen met het voorstel een video te maken en dat was eind augustus 2017 klaar. Dus voor #MeToo losbarstte, ja.’

Juist, #MeToo. Hoe valt zo’n video in een klimaat waarin terechte verontwaardiging over machtsmisbruik leidde tot een maatschappelijk debat waarin mannen, soms giftig en soms met medeleven, gestereotypeerd werden tot een geslacht in crisis? ‘Ik ben totaal geschokt. Ik ben er zo aan gewend om het tegenovergestelde te horen’, lees ik bij Grumpy Guru, een Brits mannenplatform.

Wat de vrouwen ons in de video immers vertellen? Hoe pijnlijk het is voor mannen om steeds maar gezien te worden als geweldenaars. Hoe vrouwen soms seksueel uitdagen en tegelijk mannen hun lust verwijten. Hoe vrouwen ook seks misbruiken, en minachtend spreken over mannelijkheid om zichzelf macht toe te eigenen. Hoe moeders hun jongens emotioneel mishandelen in plaats van eerlijk om te gaan met het gebrek aan liefde in hun eigen relatie.

Nieuw zijn die gedachten niet: ze staan centraal in meerdere boeken die vandaag mannengroepen van alle slag inspireren. Dat ze echter door vrouwen uitgesproken worden, is een opvallende opening. Milling vertelt me hoe ze jaren bezig was met de verwondingen die ze als vrouw ervaren had. ‘Daardoor was er geen ruimte voor andere zaken. De jongste jaren heb ik veel geleerd over wat mannen pijn doet, en hoe ook zij slachtoffer zijn.’

Het opvallendste letsel, dat mannen vandaag vaak en niet altijd terecht aan het kortste eind trekken bij juridische geschillen rond scheidingen, raakt ze niet aan. ‘Dat klopt. Mijn tekst is persoonlijk, en niet politiek bedoeld. Ik heb geen analyse gemaakt van de situatie in verschillende landen. Daarom ga ik ook niet in op die juridische problemen over het hoederecht van kinderen.’

Eerder dit jaar liet ze de afgewerkte video zien aan haar moeder, die toen terminaal ziek was. ‘Ze was het ermee eens. Vooral die passage over moeders vond ze hard, maar waar. In de spanning die er was tussen mijn vader en mijn broer, zei ze, had ze de kant van haar zoon gekozen voor haar eigen voordeel.’

Eigenliefde

Begin augustus 2018 werd From women to men stilletjes gepost, zonder marketing. Nu circuleert de video druk op allerlei platforms. Milling, die een paar weken geleden te gast was bij BBCdocumentairemaker David Fuller, hoorde daar dat hij anderhalf miljoen keer bekeken werd. Dat de grote media hem negeren? ‘Misschien hebben ze hem gewoon niet opgemerkt?’

Als de video iets duidelijk maakt, is het hoe gefragmenteerd het genderlandschap is. Op Youtube en Twitter heeft Milling

‘De groep die altijd aan het kortste eind trok, excuseert zich nu dus tegenover de dominante groep? Niemand vraagt dat soort excuses. Ze zijn naast de kwestie en wat mij betreft ongepast’

BIEKE PURNELLE

Kenniscentrum over genderbewustzijn Rosa

voor en tegenstanders, maar die zijn niet genderbepaald. Zowel mannen als vrouwen verwelkomen de ‘biecht’ als een teken van liefde en een uitnodiging tot samenleven. Milling hoopt dat de getuigenis bij mensen ‘op een speciale plek’ zal binnenkomen en leiden tot ‘eigenliefde en zelfredzaamheid en zelfvertrouwen’. ‘En dat meer mannen en vrouwen verantwoordelijkheid opnemen, zich kwetsbaar tonen en elkaar liefhebben.’ Dit is het jargon van de healingsector.

Vele verontwaardigde reacties leggen een ander afslag bloot in het denken. ‘Het is te laat, vrouwen’, lees ik vaak. Een afkorting die vaak terugkomt is MGTOW, wat staat voor ‘Men Going Their Own Way’ en als een soort apartheidsstreven kan gezien worden. Na jaren waarin het zachtere MRA (Men’s Rights Activism) heerste, vinden steeds meer mannen dat ze als single hun weg moeten zoeken en vrouwen te allen prijze moeten vermijden. Het doet zowaar denken aan de tweede feministische golf.

Zulke afwerende reacties van mannen op From women to men verzinken in het niets bij de agressieve reacties van mannen op het apologetische Dear women. ‘Respect hebben voor vrouwen is één iets, geen zelfrespect hebben iets anders’, luidt het. ‘Elke vent in deze video geeft me verkrachtingsimpulsen’, zegt een andere. Mannen die voor kwetsbaarheid pleiten, zijn ‘creepy’ en geforceerd, overcompenseren en komen ‘dertig jaar te laat’. Kortom: het zijn massieve ‘mangina’s’ (feministische mannen).

Dat zijn al vier soorten mannen.

Hatemail

‘Ik heb enorm veel positieve, emotionele reacties gekregen’, zegt Milling. ‘Maar ik heb ook veel hatemail ontvangen. Veel feministen haten de film. Ik vond dat eerst pijnlijk, maar zie het nu als een teken van een diepe wond. De film gaat helemaal niet over blaming, wel over verantwoordelijkheid.’

Bieke Purnelle, directrice van het kenniscentrum over genderbewustzijn Rosa, begrijpt de negatieve reacties: ‘Mijn probleem is dat dit filmpje voorbijgaat aan de historische context. Aan de eeuwenlange achterstelling van vrouwen. Feminisme stelt de heersende machtsverhoudingen in vraag, en gaat niet over individuele mannen en vrouwen. Allebei zijn ze een product van de normen en waarden waarmee ze opgroeien. En de heersende norm bepaalt dat vrouwen minderwaardig zijn. We zijn nog ver van gelijk.’

De maaksters kunnen niet spreken voor de hele groep, vindt ze. ‘Maar dat doen ze wel, en vanuit een erg heteronormatief en stereotiep standpunt, waarin vrouwen verleiden en mannen zich laten verleiden. In deze aanpak maak je er iets heel persoonlijks van en creëer je een battle of the sexes.

Eender wat wordt geponeerd, zonder enige achtergrond of kennis van zaken. Ik pleit ervoor om feiten, cijfers en reële machtsverhoudingen te respecteren.’

En waar is dit filmpje voor nodig, besluit ze? ‘We staan voor het eerst in de geschiedenis op een soort kantelpunt, waar machtsverhoudingen en privileges ernstig in vraag gesteld worden. Maar ze zijn nog steeds intact. De dominante groep mag alles zeggen of doen, maar niet langer zonder tegenwind. De groep die altijd aan het kortste eind trok, excuseert zich nu dus tegenover de dominante groep? Niemand vraagt dat soort excuses. Ze zijn naast de kwestie en wat mij betreft ongepast. We hebben nu veeleer maatschappelijke bewustwording nodig.’