Trek het recht niet te krom
Sanspapiers celstraffen geven is geen goed idee. Ze in voorlopige hechtenis nemen kan niet. FRANK VERBRUGGEN ergert zich eraan als politici rechtsregels niet naleven om te scoren in debatten.
Het is geen zinnige beleidskeuze om de duizenden mensen die zich illegaal op ons grondgebied bevinden allemaal in dure, overbevolkte en slecht uitgeruste Belgische gevangenissen te stoppen. Dat weten alle politici. Maar politici zijn mensen en die doen wel vaker dingen tegen beter weten in. Ze proberen op korte termijn te scoren of op zijn minst een tegendoelpunt tegen te houden. De discussie is vaak voorspelbaar. Maar de argumenten die de kabinetten en Kamerfracties bijeensprokkelen voor de debatfiches, roepen soms interessante juridische vragen op.
Zwartepieten met sanspapiers
Nadat 32 sanspapiers vrijgelaten waren uit gesloten centra, kreeg staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (NVA) de zwartepiet. Die speelde hij zo snel mogelijk door naar justitie. De staatssecretaris begrijpt niet waarom justitie daar geen prioriteit van maakte, want illegaal verblijf is in België een misdrijf. Het antwoord, dat justitie focust op gewelddadige en gevaarlijke mensen, terroristen, drugshandelaars, verkrachters, mensensmokkelaars en mensen handelaars, en zelfs daarbij worstelt met capaciteitsproblemen, kent hij. Maar dat had weinig belang.
Justitie kaatste de bal terug. Als het ging om onmiddellijke vrijheidsberoving, had het gebruik van de zware en dure strafprocedures geen zin. Want op het misdrijf van illegaal verblijf staat een gevangenisstraf van drie maanden. En voorlopige hechtenis van iemand die nog niet is veroordeeld, kan alleen bij feiten waarvoor de wet minstens in een gevangenisstraf van één jaar voorziet.
Justitie speelde de zwartepiet dus weer door naar Binnenlandse Zaken, Asiel en Migratie. Waar hij meteen teruggespeeld werd: Peter De Roover, de fractieleider van NVA, en partijvoorzitter Bart De Wever onderstreepten dat bij herhaling (iemand die het misdrijf opnieuw pleegt na een eerdere veroordeling) er wel een straf van een jaar mogelijk is. Het is dus toch de schuld van justitie. Klopt dat? Dat minister van Justitie Koen Geens (CD&V) een uitstekend jurist is, erkennen zelfs zijn tegenstanders. Sloeg hij de bal toch mis?
Strikte voorwaarden
Hoe moeten we de wet op de voorlopige hechtenis interpreteren? Die staat een uitzonderlijke en ingrijpende stap als de vrijheidsberoving van iemand die nog niet tot een straf is veroordeeld slechts toe onder strikte voorwaarden. Een daarvan is dat het vermoede misdrijf ernstig genoeg moet zijn. In België ligt de drempel met één jaar op dat punt al vrij laag.
Mag de onderzoeksrechter er bij de beoordeling van die drempel rekening mee houden dat er bij een eventuele veroordeling strafverzwaring wegens herhaling mogelijk zal zijn, zoals De Roover en De Wever denken? Neen. De onderzoeksrechter mag bij de aanhouding niet vooruitlopen op de straftoemeting en de persoonlijke omstandigheden die op het einde van de procedure een zwaardere straf kunnen verantwoorden. De drempel van één jaar dient om de voorlopige hechtenis uit te sluiten voor de lichtste misdrijven. Dan lijkt de wettelijke straf voor het misdrijf de maatstaf, niet de mogelijke strafverzwaring voor het specifieke individu aan het einde van het strafproces.
Dat kun je ook afleiden uit de parlementaire voorbereiding van de wet. Met recidive en vluchtgevaar houdt de onderzoeksrechter ook rekening, maar die beoordeling komt er pas nadat de eerste horde van één jaar gevangenisstraf is genomen. De wet verbiedt uitdrukkelijk om de voorlopige hechtenis te gebruiken ‘met het oog op onmiddellijke bestraffing [of] op de uitoefening van enige andere vorm van dwang’. Vrijheid is de regel en vrijheidsberoving de uitzondering, zodat ook daarom de interpretatie van de minister van Justitie de voorkeur verdient.
Niet dat dit ons een stap dichter bij de oplossing brengt. We kunnen alleen maar hopen dat de politici het niet erger zullen maken door de wet te wijzigen om onderzoeksrechters de zwartepiet te kunnen toespelen.
Justitie focust op terroristen, drugshandelaars, verkrachters, mensensmokkelaars en mensenhandelaars