’s Werelds beroemdste vulva heeft nu ook een gezicht
‘Een van de grootste mysteries van de kunstgeschiedenis lijkt opgelost’, wordt gejubeld. Een Franse schrijver onthult wie het model was van Gustave Courbets meesterwerk ‘L’origine du monde’.
Schrijver Claude Schopp zat een tijd geleden te neuzen in de correspondentie van Alexandre Dumas, de zoon van de gelijknamige schilder. Schopp kent de materie: hij schreef diverse boeken over Dumas junior én senior. Maar tijdens die zoektocht in oude documenten zag hij iets wat hij niet begreep. Dumas schreef in 1871 een brief aan George Sand, de bevriende schrijfster die hij vaak zelfs ‘mama’ noemde. Het ging over kunstschilder Gustave Courbet, een tijdgenoot van Dumas en Sand.
Dumas had kritiek op de schilder. ‘Zelfs met je meest delicate penseel hoor je niet het interview met mademoiselle Queniault (sic) van de Opéra te schilderen’, stond in een transcriptie van de brief. Schopp las de woorden maar begreep er niets van. ‘Een “interview”? Dat klopt niet.’ Hij werd nieuwsgierig, besloot verder te speuren en ging naar de Biblio thèque Nationale de France in Parijs. Daar lag de echte brief van Alexandre Dumas.
‘Het was een openbaring’, aldus Schopp. In het authentieke handgeschreven document zag hij dat Dumas niet het woord ‘interview’ had gebruikt, maar het woord
‘intérieur’. In de transcriptie was een fout geslopen. Oftewel: Dumas vond het ongepast dat Courbet het ‘interieur’ van mademoiselle Queniault had geschilderd.
Minnares van diplomaat
Daarna was de optelsom snel gemaakt. Dumas refereerde aan het schilderij L’origine du monde dat Courbet een paar jaar daarvoor, in 1866, had gemaakt. Op het doek is de vulva en het deels naakte lichaam van een vrouw te zien. Die liggende vrouw, die – plat gezegd – haar ‘interieur’ toont – moest dus de genoemde mejuffrouw Queniault zijn.
Maar wie was zij dan? Ook dat raadsel werd snel opgelost. De TurksEgyptische diplomaat die het schilderij in 1866 bij Courbet had besteld, had een minnares: danseres Constance Quéniaux. Een naam met één accent en één letter verschil met de naam uit de brief. De minnares/danseres móést het model van de schilder zijn geweest.
‘Door de ontdekking van Schopp kunnen we nu toch wel met 99 procent zekerheid zeggen dat het model Constance Quéniaux was’, aldus Sylvie Aubenas van de Bibliothèque Nationale de France (BNF).
Met zijn bezoek aan de bibliotheek had Schopp een raadsel opgelost dat kunsthistorici al meer dan 150 jaar bezighield: wie was de vrouw die ‘de oorsprong van de wereld’ verbeeldde? ‘Eindelijk weten we het’, schreef de prominente Franse website Nouvelobs in een reactie. ‘Een van de grootste mysteries van de kunstgeschiedenis
lijkt opgelost’, schreef de Britse krant The Guardian.
L’origine du monde wordt alom gezien als een van de grote meesterwerken uit de schilderkunst. Het doek hangt prominent in Musée d’Orsay in Parijs maar werd destijds op bestelling gemaakt.
Halil Serif Pasha – ook bekend als Khalil Bey – woonde in de jaren 60 van de negentiende eeuw als Ottomaans diplomaat in ruste in Parijs. Hij was vermogend, gokte en verzamelde kunst. In de Franse hoofdstad leerde hij Gustave Courbet kennen. Het werk van de realistische schilder sprak hem aan en hij kocht verscheidene doeken. Pasha bestelde onder meer
L’origine du monde om het toe te voegen aan zijn collectie erotische kunst.
Volgens de overlevering was Constance Quéniaux een van de minnaressen van Pasha. Ze was vóór die tijd een redelijk succesvol danseres geweest bij de opera, weet Aubenas. In de bibliotheek worden verscheidene foto’s van haar uit die tijd bewaard.
Quéniaux zou op een onbekende locatie ontbloot geposeerd hebben voor Courbet. De schilder ging met ‘lef en vrijmoedigheid’ te werk, schrijft Musée d’Orsay in de begeleidende tekst bij het werk. ‘Dankzij de virtuositeit van Courbet, zijn oog voor detail en de amberkleuren is L’origine du monde allesbehalve een pornografisch werk.’’
Juiste kleur schaamhaar
Vele decennia lang is gespeculeerd over de dame op het doek. Vaak werd Joanna Hiffernan genoemd, een Ierse minnares van Courbet in 1866. Ook de naam Jeanne de Tourbey viel, een andere minnares van diplomaat Pasha.
Die laatste vrouw zou het niet kunnen zijn, zeiden critici: ze was te bekend om naakt te poseren. Hiffernan poseerde vaker voor Courbet maar werd ook afgestreept: haar witte huid en rode haren waren geen match met het ambergekleurde lichaam en de bos zwart schaamhaar op het schilderij.
Nee, het moet Constance geweest zijn. Ze werd destijds als danseres al bejubeld wegens haar ‘fraaie zwarte wenkbrauwen’ en die beschrijving komt overeen met de kleur schaamhaar die Courbet vastlegde, stelt Aubenas.
Schrijver Claude Schopp is boven alles verbaasd door zijn ontdekking. Zijn vondst was een toevalstreffer. ‘Soms doe je er jaren over om achter iets te komen. Maar dit was zo gepiept!’ Zijn boek over L’origine du monde verschijnt volgende week in Frankrijk. ‘Het lichaam waarvan de vulva de realistische schilderkunst symboliseert, krijgt nu beetje bij beetje ook een gezicht en een ziel’, laat uitgever Phébus weten.
‘Soms doe je er jaren over om achter iets te komen. Maar dit was zo gepiept’
CLAUDE SCHOPP
Schrijver