Iedereen moeit zich met nietig Macedonië
Een ‘ja’ bij het referendum zondag kan het conflict met Griekenland beslechten en de weg naar EU en Navo vrijmaken. Rusland is not amused.
Voor het arme Balkanland, dat worstelt met massale emigratie, is aansluiting bij de EU de enige uitweg, zeggen westerse regeringsleiders
SKOPJE I ‘Niemand wil graag de naam van het land veranderen’, zegt de 41jarige ITspecialist Lazar Nicov op een terras in de Macedonische hoofdstad Skopje. ‘Maar het is iets dat je moet slikken om vooruit te kunnen.’
Zondag vindt een referendum plaats over een akkoord tussen Macedonië en Griekenland, die de naam van het land zou veranderen in ‘Republiek NoordMacedonië’. Nicov zal stemmen voor het akkoord dat de Macedonische sociaaldemocratische premier Zoran Zaev sloot met zijn Griekse ambtgenoot Alexis Tsipras. Dat brengt beide landen dichter bij de eindoplossing van een al 27 jaar durend dispuut dat de politieke stabiliteit op de Balkan ondergraaft. Voor Skopje moet het de weg openen voor Navo en EUtoetredingsonderhandelingen. Dat is voor het arme Balkanland, dat worstelt met corruptie, politiek cliëntelisme en massale emigratie ‘de enige manier om de noodzakelijke standaarden te importeren’.
Dezelfde boodschap verkondigden ook de vele westerse regeringsleiders en topambtenaren die de afgelopen weken naar de Macedonische hoofdstad afreisden: de Duitse bondskanselier Angela Merkel, haar Oostenrijkse collega Sebastian Kurz, de Amerikaanse minister van Defensie James Mattis, Navosecretarisgeneraal Jens Stoltenberg en EUbuitenlandchef Federica Mogherini. Wie de fine fleur van de Europese en Amerikaanse politiek wilde zien, maakte de afgelopen weken evenveel kans in Skopje als in Brussel of Washington.
Druk uit Moskou
Terwijl zij het land proberen te verankeren in het westerse bondgenootschap, proberen gezanten uit Moskou het omgekeerde te bewerkstelligen. Oleg Sjtsjerbak, tot deze zomer ambassadeur van Rus land in Skopje, waarschuwde de Macedoniërs voor Navotoetreding: ‘Als het tot een conflict zou komen tussen Rusland en de Navo, zult u een legitiem doelwit zijn’. Na de Navotoetreding van Montenegro in 2017 zou Rusland volgens westerse diplomaten verdere uitbreiding van het militaire bondgenootschap op de Balkan willen dwarsbomen.
In Macedonië, een land zonder sterke proRussische traditie, zijn aanknopingspunten daarvoor echter beperkt. De overgrote meerderheid van de inwoners wil bij het Westen. Volgens de laatste peilingen zullen er zondag meer voorstemmers zijn dan tegen
stemmers. Maar angst voor aantasting van de Macedonische identiteit, aversie tegen de regering of tegen de suggestieve referendumvraag – die luidt: ‘Steunt u EU en Navolidmaatschap door het akkoord tussen Macedonië en Griekenland te accepteren?’– kan zowel het aantal tegenstemmers als het aantal onthouders flink doen toenemen. Ook al is het referendum slechts raadgevend, een tegenvallend resultaat zal het moeilijker maken de tweederdemeerderheid in het parlement te vinden voor de grondwetswijzigingen die nodig zijn om de naamsverandering te bezegelen.
‘Als Macedonisch volk zullen we dit voorkomen’, zegt Janko Bacev over de grondwetswijziging. De hoogleraar rechten is een van de opvallendste proRussische geluiden in Skopje. Bacev is nationalistisch, antiwesters en spreekt haatdragende taal over de Albanese minderheid, die een kwart van de bevolking beslaat en overwegend pro naamsverandering is. Hij staat ons te woord in het hoofdkwartier van zijn minuscule partij Verenigd Macedonië, die een verbond heeft met de Russische regeringspartij Verenigd Rusland. Het partijkantoor zit op de hoogste verdieping van een gebouw met een Russische vlag aan de gevel.
#boycott
In de dagen voor het referendum rijdt Bacev met een bus met het opschrift ‘Macedonië #boycott’ door het land. De hashtag #boycott is een strijdkreet die gebruikt wordt in duizenden tweets die kiezers oproepen zondag thuis te blijven en hun stembiljetten te verbranden. Dezelfde oproep wordt verspreid via talloze Facebookpagina’s en websites. Bacev ontvangt geen betalingen uit Rusland, zegt hij. Hij houdt gewoon van dat land ‘omdat het traditio nele waarden respecteert in plaats van liberale waarden’.
Onderzoeksjournalisten van het Macedonische Investigative Research Lab schreven, op basis van documenten van het Macedonische ministerie van Binnenlandse Zaken, dat de GrieksRussische zakenman Ivan Savvidis meer dan 300.000 euro had overgemaakt aan tegenstanders van de Macedonische naamswijziging. Savvidis, voormalig lid van Verenigd Rusland, is een mediamagnaat en voorzitter van de Griekse voetbalclub PAOK Saloniki. Volgens de journalisten hebben hooligans van de Macedonische voetbalclub Vardar toegegeven dat ze geld van Savvidis hebben aangenomen en namen enkelen van hen in juni deel aan gewelddadige protesten tegen de naamswijziging. Savvidis ontkende de aantijgingen.
Als de naamdeal het referendum en parlementaire stemmingen in Macedonië en Griekenland overleeft, kan Macedonië in het beste geval volgend jaar EUtoetredingsonderhandelingen openen. Om die tot een goed einde te brengen, moeten de Macedoniërs echter ‘nog leveren inzake veel andere hervormingen’, waarschuwde eurocommissaris Johannes Hahn.
Het autoritaire klimaat dat heerste onder de nationalistische VMROregering is verdampt, maar ook onder de sociaaldemocraten heersen cliëntelisme en corruptie. In de nasleep van het referendum dreigen nationalisten verder te polariseren rond de vermeende ‘uitverkoop’ van de nationale identiteit aan de Grieken.
In die sfeer zullen veel voorstemmers met dichtgeknepen neus stemmen, zegt ITspecialist Nicov. Maar een deal over de naam is de enige kans op vooruitgang. ‘Een mislukt referendum is geen optie.’
‘Als het tot een conflict zou komen tussen Rusland en de Navo, bent u een legitiem doelwit’
OLEG SJTSJERBAG Voormalig Russisch ambassadeur Macedonië