Zelfportret van een eenzame ziel
Dave Heath overleed in 2016, na een ongelukkige val, op 85jarige leeftijd. Van de vrij onbekende, geëngageerde fotograaf van het solitaire grootstadsleven in de jaren 50 en 60 loopt in Parijs een diepgevoelde tentoonstelling.
Voor wie Les Américains van Robert Frank in het Musée de la Photographie in Charleroi bezocht (DS, 10 november 2018), is Dialogues with solitudes, over het werk van Dave Heath, in het Parijse Le Bal de ideale volgende halte. Terwijl Frank in zijn klassieke fotoboek uit 1958 een land in onzekerheid en existentiële twijfel zag, toonde Heath, die goed bevriend was met Frank, enkele jaren later in A dialogue with solitude op aangrijpende wijze de daaruit voortvloeiende ontgoocheling, de vervreemding van de samenleving en de wezenlijke eenzaamheid van het leven in de grootstad.
Eind jaren 50, begin jaren 60 bevond Amerika zich op een kantelmoment: de burgerrechtenbeweging had zich al op gang getrokken en het protest tegen de Vietnamoorlog stak stilaan de kop op. Uit die sociale onvrede groeide in New York een generatie beatkunstenaars en hipsters, outsiders en nonconformisten op zoek naar vrijheid en een nieuwe spirituele connectie. Zij vergaarden op Washington Square en in de rokerige kelderbars en koffiehuizen van Greenwich Village, waar folksongs werden gespeeld, Jack Kerouac en Allen Ginsberg performances gaven en lezingen en discussies werden gehouden.
Nauwe telelens
Dit is de scene waar Heath, die zich in New York had gevestigd na korte verblijven in Philadelphia en Chicago, rondhing en fotografeerde. De psychologisch geladen portretten die hij er maakte, vaak met een nauwe telelens, tonen blanken en zwarten in een koffiehuis, op straat of in het park; alleen, als koppel of in een dichte massa; in een staat van vervoering of kwelling, van wezenloosheid of stress; dikwijls geïsoleerd, afwezig of in zichzelf gekeerd.
Heath was een uitzonderlijke zwartwitprinter. De donkere melancholie in zijn beelden komt niet zelden voort uit de dramatische clairobscurtonen in de afdruk. Heath perfectioneerde zijn printtechniek bij de humanistische fotojournalist W. Eugene Smith, die een blijvende invloed op hem zou hebben.
Bad boy’s story
Heaths voortdurende aandacht voor stedelijk isolement was niet louter maatschappelijk geïnspireerd, maar ook diepgeworteld in een persoonlijk trauma
Heaths voortdurende aandacht voor stedelijk isolement was niet louter maatschappelijk geïnspireerd, maar ook diepgeworteld in een persoonlijk trauma. Een jaar na zijn geboorte, in 1931 in Philadelphia, verliet zijn vader het gezin. Op zijn vierde liet ook zijn moeder hem in de steek. Heath groeide op in een Joods weeshuis en in diverse pleeggezinnen. In 1947 las hij in Lifemagazine een fotoessay van Ralph Crane.
Bad boy’s story ging over een weesjongetje in Seattle dat zijn plek niet vond in de samenleving, zichzelf van de wereld afsloot en zijn frustratie botvierde in allerlei wangedrag. Heath herkende zichzelf in het verhaal; en in fotografie een manier om zich uit te drukken. Kinderen, ongeremd in zowel acties als emoties, zouden vaak terugkomen in zijn werk.
Heath begon eind 1940 te fotograferen. In 1952 werd hij door het leger ingelijfd en als mitrailleurschutter naar NoordKorea gestuurd. Daar maakte hij pakkende foto’s van soldaten tijdens momenten van rust, momenten waarbij de zielsangst en de beklemming op hun uitgeputte gezicht getekend stond. Het proberen ontwaren van zijn eigen pijn en eenzaamheid in de ander, is wat Heath zou blijven doen, eens terug in de grootstad.
A dialogue with solitude, Heaths enige zelf samengestelde boek waar hij vier jaar aan sleutelde, verscheen in 1965. Het schetst een donker en bedroevend beeld van een rusteloze samenleving, maar evenzeer is het een doodeerlijk zelfportret. ‘I have concluded that loneliness is within life itself, and that all creations in some way spring from solitude, meditation and isolation. (…) I have come to understand how through anguish, pain and loneliness, a person could find the depths of himself and another’, haalt Heath psycholoog Clark E. Moustakas aan op de laatste bladzijde van het boek, dat ook citaten van James Baldwin, Hermann Hesse, T.S. Eliot, Rainer Maria Rilke en William Butler Yeats bevat.
Voor Heath zelf ging het niet enkel om de wanhoop, maar veeleer om het aanvaarden van de tragische aspecten van het leven. Want pas dan kon er plaats zijn voor liefde, schreef hij, en voor bezorgdheid voor de menselijke conditie.
‘Dialogues with solitudes’ van Dave Heath. Nog tot 23/12 in Le Bal, Parijs.