Veenbrand begon in Wenen
Het verzet tegen het VNMigratiepact verspreidde zich als een veenbrand vanuit Centraal en OostEuropa richting het ‘oude Europa’. Extreemrechts en oppositiepartijen speelden stokebrand en zetten regeringen onder druk.
De Oostenrijkse kanselier
BRUSSEL I Alles begon in Hongarije. Het land van Viktor Orban haakte in juli, nog tijdens de onderhandelingen over het VNMigratiepact, als eerste Europees land af. De Hongaarse premier volgde het voorbeeld van de door hem bewonderde Donald Trump, die zijn land in december uit het Migratiepact terugtrok.
‘Dit document gaat volledig in tegen de veiligheidsbelangen van Hongarije’, zei minister van Buitenlandse Zaken Peter Szijjarto. ‘Dit pact vormt een bedreiging voor de wereld, omdat het miljoenen migranten zou kunnen inspireren.’ Het pact gaat er, volgens Boedapest, van uit dat migratie goed en onvermijdelijk is: ‘Wij beschouwen migratie als een slecht proces met uiterst ernstige implicaties voor onze veiligheid.’
Niemand lag er wakker van in de Europese Unie. Wat had men anders verwacht van Viktor Or (r.) sloot zich eind oktober aan bij het verzet van ban, die van de strijd tegen migratie een speerpunt van zijn beleid maakt? Dat sloeg om toen Oostenrijk, dat tijdelijk EUvoorzitter is, zich daar eind oktober bij aansloot.
Experts in internationaal recht hadden erop gewezen dat het nietbindende pact op termijn zou kunnen leiden tot bindende verplichtingen. De regering vond ook dat migratie volgens de tekst toegang tot de arbeidsmarkt en de sociale zekerheid impliceerde. ‘We staan zeer kritisch tegenover de vermenging tussen de vraag naar bescherming en arbeidsmigratie’, merkte de christendemocratische kanselier Sebastian Kurz van Oostenrijk op.
Kurz leidt een coalitie met de extreemrechtse Freiheitliche Partei (FPÖ). FPÖpartijleider HeinzChristian Strache wees het pact af omdat het op sommige punten diametraal ingaat tegen het regeringsprogramma: ‘Oostenrijk tegen het VNMigratiepact. moet inzake migratie soeverein blijven. Wij Oostenrijkers zullen blijven beslissen wie er naar Oostenrijk komt. Ons land speelt hier een zelfbewuste voortrekkersrol in Europa.’
Dat bleek een juiste voorspelling. De OostenrijksHongaarse entente deed andere landen overstag gaan die na de migratiecrisis in 2015 hun grenzen zo veel mogelijk op slot deden en het Europees spreidingsplan voor vluchtelingen verwierpen.
Bulgarije volgde op 12 november. Premier Bojko Borisov, die ook deel uitmaakt van de EVP, leidt een coalitie met de Verenigde Patriotten – een alliantie van drie extreemrechtse partijen. De coalitie heeft het al moeilijk door ongenoegen bij de bevolking over stijgende brandstofprijzen en werd ook opgejaagd door de Bulgaarse socialistische partij die vond dat het VNpact tegen de nationale belangen inging.
Tsjechië liet twee dagen later weten dat het niet langer meedeed, omdat de tekst de scheiding tussen legale en illegale migratie zou opheffen. Polen deed deze week hetzelfde.
‘Populisten en xenofoben’
Daarmee is de groep die zich in de EU het felst opstelt inzake migratie, bijna volledig – op Slovakije na. Daar veroorzaakt de kwestie spanningen binnen de regerende sociaaldemocratische Smerpartij. Premier Peter Pellegrini vreest dat de Slovaakse soevereiniteit aangetast wordt. Maar zijn minister van Buitenlandse Zaken, de gerespecteerde Miroslav Lajcak, blijft het verdrag verdedigen waarover hij mee onderhandelde. ‘De kwestie wordt gekaapt door populisten, xenofoben en nationalisten’, zei Lajcak, die met ontslag dreigt als Slovakije niet tekent.
Intussen was de onrust vanuit Oostenrijk overgewaaid naar België, Nederland en Duitsland. In politiek Den Haag sloegen de regeringspartijen CDA en VVD aan het twijfelen onder druk van de Staatkundig Gereformeerde Partij, de PVV van Geert Wilders en de Partij voor de Democratie van Thierry Baudet – die systematisch spreekt van het ‘VNimmigratiepact’.
Volgens hen zouden migranten met het pact in de hand een verblijfsvergunning kunnen afdwingen. De regering bestelde een juridische analyse. In de Tweede Kamer komt er een debat over het pact zoals Baudet vraagt.
Duitse CDU
Hoezeer de argumenten van de tegenstanders intussen zijn binnengedrongen bij gevestigde partijen, blijkt binnen de Duitse CDU van kanselier Angela Merkel. Daar kant de WerteUnion (WaardenUnie), een groepering die zichzelf conservatief noemt, zich tegen het pact.
Op haar website legt de unie uit waarom, aan de hand van passages uit het pact. Zo stelt doelstelling 15 dat alle migranten hun mensenrechten moeten kunnen uitoefenen via veilige toegang tot basisvoorzieningen. ‘Aangezien de prestaties van het Duitse sociaal systeem zeer hoog zijn, zal dit inwoners van andere landen sterk aanmoedigen om naar Duitsland te komen’, zegt de WerteUnion.
In de preambule staat dat er een periodieke followup van het pact komt, zodat ‘de woorden in dit document vertaald worden in concrete acties’. Het pact mag dan niet bindend zijn, het legt ‘talrijke verplichtingen op en vereist een controle op de omzetting’.
De analyse van de WerteUnion vertoont gelijkenissen met die van de radicaalrechtse Alternative für Deutschland (AfD) – al neemt die laatste hier en daar een loopje met de interpretatie: zo zouden media verplicht worden te berichten over de voordelen van migratie als verrijking voor de gemeenschap.
Voorlopig wijst niets erop dat Merkel niet op 10 december naar Marrakech zou reizen voor de ondertekening van het pact. Of ze daar Charles Michel en Mark Rutte zal zien, is minder zeker.
‘Wij beschouwen migratie als een slecht proces met uiterst ernstige implicaties voor onze veiligheid’ PETER SZIJJARTO Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken
De Nederlander Thierry Baudet spreekt systematisch van het ‘VNimmigratiepact’