Taalfilosofie voor factcheckers
‘Mexicaanse immigranten zijn verkrachters.’ Met die uitspraak zette Trump kwaad bloed. Maar hoe weerleg je ze? heeft er een handleiding voor.
posttruth
eren leggen. Trump zei daarom ook niet dat de meeste Mexicaanse immigranten verkrachters zijn, want dat komt niet overeen met hoe we zulke veralgemeningen in andere gevallen interpreteren.
De meeste factcheckers die Trump op de korrel namen, dachten dat hij had gezegd dat je onder Mexicaanse immigranten veel meer verkrachters vindt dan onder de autochtone bevolking. Die stelling weerlegden ze vervolgens vakkundig. Maar ook die interpretatie vat niet echt de betekenis van zijn woorden. Er zijn heel wat veralgemeningen die waar zijn ondanks het feit dat andere groepen de eigenschap nog vaker hebben. Niemand gaat bijvoorbeeld twijfelen aan de waarheid van ‘Honden hebben een staart’ wanneer die erop wordt gewezen dat katten in verhouding vaker een staart hebben dan honden. Om dezelfde reden kan je Trumps ongelijk niet zomaar bewijzen door erop te wijzen dat autochtone Amerikaanse burgers in verhouding vaker veroordeeld worden voor aanrandingen dan Mexicaanse immigranten.
Criminele burgers
Trump zei niet dat alle, de meeste, of voornamelijk Mexicaanse immigranten verkrachters zijn. Wat hij wel beweerde, is dat het karakteris
tiek is voor Mexicaanse immigranten om verkrachters te zijn. Wil je de feitelijkheid van zo’n veralgemening controleren, dan moet je eerst weten onder welke voorwaarden een eigenschap echt karakteristiek is voor een groep.
Er zijn drie verschillende manieren waarop een eigenschap karakteristiek kan zijn voor een groep. Ofwel hebben de meeste leden van de groep de eigenschap. Ofwel behoren de meeste individuen met die eigenschap tot de groep. Ofwel hebben sommige leden van de groep net de eigenschap omdat ze tot de groep behoren.
Een factchecker die Trumps uitspraak wil weerleggen, moet dus drie dingen aantonen.
1. Dat het niet zo is dat de meeste Mexicaanse immigranten zich bezondigen aan verkrachtingen.
2. Dat de meeste aanrandingen op Amerikaanse bodem niet door deze bevolkingsgroep worden gepleegd.
3. Dat wanneer het wel gebeurt, dat niets te maken heeft met het feit dat de dader een immigrant is.
Geen van de stukken die werden gepubliceerd naar aanleiding van Trumps uitspraak zei ook wat over het derde punt. Maar dat was volgens verschillende Trumpsympathisanten net wat zijn uitspraak waar maakte. Volgens hen is het zo dat de Mexicaanse overheid haar criminele burgers de grens overstuurt. In die zin zou het volgens Trumpaanhangers dus kloppen dat er onder Mexicaanse immigranten ook verkrachters zijn omdat ze Mexicaanse immigranten zijn.
Linkshandigen
Karakteriserende stereotypes kunnen dus op grond van drie verschillende feiten waar zijn, en dat maakt het lastig om ze te weerleggen. Wil je ze ontkrachten, dan moet je aantonen dat een eigenschap op geen van de drie manieren karakteristiek is voor de groep. Dat vraagt om een uitgebreide reactie, maar voorkomt ook dat een uitspraak alsnog overeind blijft in een debat.
Zelfs vierjarigen begrijpen zinnen als ‘Katten miauwen’. Het is pas wanneer we de betekenis ervan willen expliciteren dat we vastlopen
Maar wie echt begrijpt wat zulke veralgemeningen betekenen, weet ook dat er in sommige gevallen een snellere manier is om ze te weerleggen. Een eigenschap kan nooit karakteristiek zijn voor een groep als sommige leden net de tegenovergestelde eigenschap hebben doordat ze tot die groep behoren. Denk maar aan de zin ‘Mensen zijn rechtshandig’. Hoewel negentig procent van onze soort rechtshandig is, is die eigenschap niet karakteristiek voor onze soort. Dat komt omdat sommige mensen net linkshandig zijn doordat ze mensen zijn. Bij een competitieve soort is het evolutionair voordelig om verrassend uit de hoek te komen.
Zo kan een factchecker Trumps uitspraak dus ook weerleggen door aan te tonen dat sommige Mexicaanse immigranten net vredelievend zijn doordat ze immigranten zijn. Op dezelfde manier kan je ook heel effectief de uitspraak ‘Moslims zijn terroristen’ ontkrachten. Die veralgemening is onwaar zelfs als maar enkele moslims vredelievend zijn door te geloven in de islam.
Een betekenisanalyse van karakteriserende veralgemeningen leidt zo tot een handleiding voor factcheckers. Het is pas wanneer je precies weet wat zinnen betekenen dat je de feitelijkheid ervan kan controleren.
Dit is een ingekorte versie van een artikel waarmee Olivier Lemeire de essaywedstrijd van Bij Nader Inzien en de Nederlandse Onderzoeksschool Wijsbegeerte won. De volledige tekst is te lezen op www.bijnaderinzien.org