Geel is ook de kleur van haat

De gele hesjes zijn ongebonden. Er is geen partij, vakbond of groepering die greep op ze heeft. Een sterk symbool, maar nu begint het problematisch te worden, ziet Caroline de Gruyter.

Op 26 november werden de Fransen die daags ervoor waren opgepakt bij de rellen van gele hesjes op de ChampsElysées, een voor een voorgeleid bij de 23ste chambre correctionnelle in Parijs. Een van hen was een 26jarige man uit ThononlesBains, in de HauteSavoie. Hij was speciaal voor de betoging naar Parijs gekomen. Met een mes op zak, een Opinel. ‘Het bezit van een wapen categorie D is een overtreding’, zei de procureur. De man haalde zijn schouders op. ‘Bij ons, weet u, heeft iedereen een Opinel bij zich. Ik ga me daar niet tegen verdedigen.’

Hij had ook een gummiknuppel in zijn tas. ‘Gevonden op straat. Ik wou hem meenemen, als souvenir. Ik ben financieel adviseur. Ik ben niet gekomen om met de politie te vechten. Ik wou alleen mijn frustraties eruit gooien.’

Een financieel adviseur, die hadden ze nog niet gehad in de rechtbank. Wel, onder meer, een dertiger uit de Ardèche met een mes en een verlopen identiteitskaart, die in een vrachtwagen woonde. En een jonge Bretonse huisschilder die 1.500 euro per maand verdient, en op de Avenue Montaigne was opgepakt met een ijzeren staaf en twee flessen parfum van Christian Dior. De meesten hebben werk. Iemand van Le Monde zat op de publieke tribune en noteerde alles.

‘Hoeveel verdient u?’, vroeg de procureur aan de financiële adviseur. Die antwoordde: ‘Ik werk in Zwitserland. Ik verdien ongeveer 8.000 euro per maand.’ Zijn advocaat rolde met de ogen. ‘En uw vriendin?’

‘Die werkt ook in Zwitserland. Zij verdient 3.500 euro.’

De rechter gaf hem drie maanden voorwaardelijk.

Welk systeem?

Heel Europa probeert te begrijpen wat er in Frankrijk aan de hand is. Dat is niet eenvoudig. Legitieme klachten over pensioenen of dieselprijzen zijn gesmoord in geweld. President Emmanuel Macron heeft deze week concessies gedaan, maar het lijkt weinig uit te maken. Het past niet meer in het ‘systeem’ dat we kennen. Als financieel adviseurs met een dijk van een salaris gaan knokken op de ChampsElysées, ís er geen systeem meer. Kopstukken van extreemlinks én extreemrechts duiken op bij straatgevechten. Knokploegen spraken afgelopen zaterdag af in de rue Lauriston. Bij het oude hoofdkantoor van de Gestapo.

Op rotondes en kruispunten staan gele hesjes. Bij donker nemen extreemrechtse en anarchistische groepen het steeds vaker over. Ze roepen slogans, die je moet herhalen om erdoor te mogen. Je moet wuiven naar ze. Hen toelachen. Anders houden ze je lang vast. Mensen doen dat, instinctief. Ze willen geen gedoe. In de supermarkt schuiven klanten gehoorzaam opzij als een groep gele hesjes binnenkomt. Die lopen langs de schappen, zwaaien met hun vuist en scanderen leuzen over dieselprijzen, pensioenen, belastingen, de elite, uitkeringen, alles. Raslebol. De klanten wachten angstig tot het over is. Vroeger zag je dit soort intimidaties in films.

Doodsbedreigingen

vergne, Serge Petitdemange, neemt een video op waarin hij zegt dat president Macron geen president is: ‘De grondwet is sinds 1 januari 2017 buiten werking. De presidentsverkiezingen hadden dus niet mogen plaatsvinden.’ Deze theorie duikt ineens overal op: op pamfletten, bij wegversperringen. Steeds meer gele hesjes lijken plotseling te geloven dat toenmalig premier Manuel Valls eind 2016 met een decreet de grondwet onklaar maakte. En dat Macron daarom een illegale president is. De video van Petitdemange is complete onzin. Maar ze werd wel 160.000 keer bekeken voor ze uit de lucht werd gehaald. Een andere video, waarin de zeventiger het leger oproept om Macron af te zetten, trok een half miljoen kijkers. Samenzweringstheorieen, zegt men, komen voor in politiek instabiele landen waar soms échte samenzweringen zijn. De oudmarinier, tot voor kort een marginaal, heeft zichzelf kandidaat gesteld voor de opvolging van Macron.

De gele hesjes komen, net als de president zelf, uit het politieke niets. Ze zijn ongebonden. Er is geen partij, vakbond of groepe ring die greep op ze heeft. Ze hebben geen leider, geen manifesto, geen besluitvorming, geen strategie. Gele hesjes maken zichtbaar wat voorheen moeilijk te zien was. Een sterk symbool. Maar geel is ook de kleur van de haat. Jacline Mouraud, een 51jarige hypnotherapeute uit Bretagne die ‘half oktober alleen nog tegen haar computer vloekte’ over hoge benzineprijzen en nu meer dan 500.000 Facebookviews heeft (DS 19 november), wilde onderhandelen met de premier. Ze zag er vanaf omdat andere hesjes haar met de dood bedreigden. ‘En ik ben goddomme de enige niet.’

Revolutie zonder ideologie

In zijn boek Democracy disrupted (2014) schrijft de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev over nieuwe protestbewegingen. Burgers gaan daarbij vaak maar wegens één issue de straat op: een corruptiezaak in Bulgarije, het behoud van een plein in Istanbul, een arrestatie in Hongkong. Demonstranten organiseren zich via sociale media. Ze hebben geen leiders. Ze wantrouwen de partijen en instituties van de parlementaire democratie. Macht interesseert ze niet. Zodra de machthebbers hen tegemoetkomen, gaan ze naar huis. Krastev schrijft: ‘Dit is een revolutie zonder ideologie of project.’

De demonstraties in Hongkong, Istanbul of Sofia waren vreedzaam. Er waren veel vrouwen bij. Die in Frankrijk worden overgenomen door casseurs – allen mannen. Die gaan níét naar huis. Hoe loopt dit af?

Macron heeft zijn rivalen vorig jaar vanuit het niets overrompeld en verpletterd. De socialistische leider (weet iemand zijn naam?) scoorde 6 procent. De rechtsconservatieve leider, een opportunist die Marine Le Pen nabauwt, is zwak. Als Macron struikelt, blijven er twee politici overeind: JeanLuc Mélenchon en, vooral, Le Pen. Dat is zorgelijk voor Frankrijk. En voor Europa.

Bij donker nemen extreemrechtse en anarchistische groepen het over. Ze roepen slogans, die je moet herhalen om erdoor te mogen

CAROLINE DE GRUYTER

standplaats Oslo. In 'Boeiende tijden' reflecteert zij over de actualiteit van de voorbije week. Illustratie R.L. Oppenheimer