Een asielcrisis van eigen makelij
September 2015: 6.830 asielzoekers ‘We laten niemand op straat slapen’ Oktober 2018: 2.750 asielzoekers ‘Kom morgen maar terug’
BRUSSEL I Nadat Jong Ecolo hem vorig jaar als nazisoldaat had afgebeeld, zette staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (NVA) nog eens de puntjes op de i voor iedereen die hem verweet ‘een harteloze onmens’ te zijn.
Onder de titel ‘Menselijkheid’ schreef hij toen dit op zijn blog: ‘Waar vroeger asielzoekers wandelen gestuurd werden bij gebrek aan opvang, hebben wij bed, bad en brood gegeven aan elke asielzoeker gedurende de grootste humanitaire crisis sinds Wereldoorlog II. Degelijke materiële opvang (bedbadbrood) was dat, met de nodige professionele psychosociale begeleiding. Ook dat is menselijk zijn.’
De voorbije drie jaar ging Francken er altijd prat op hoe hij de vluchtelingencrisis van 2015 heeft aangepakt, en terecht. In enkele weken tijd verdubbelde toen het aantal asielzoekers, met een piek van 6.830 asielzoekers in september van dat jaar. Vooral Syriërs, Afghanen en Somaliërs kwamen naar ons land, allemaal nationaliteiten met een hoge kans op erkenning. ‘Het is dan ook onze plicht om deze mensen op te vangen’, zei Francken in volle crisis. Zo snel hij kon, zocht hij duizenden extra opvangplaatsen. Legerkazernes gingen weer open. Er werden zelfs tenten opgezet. Een huzarenstukje.
Van tentjes tot kamp
Het duurde even voor al die opvang operationeel was, waardoor in de eerste weken van de crisis enkele honderden asielzoekers een tijdje op straat moesten slapen. Begin augustus verschenen in het Brusselse Maximiliaanpark de eerste tentjes. Die groeiden snel aan tot een kamp. Maar na een maand stemde Francken ook in met het openen van een preopvang. In afwachting dat ze zich bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) konden aanmelden en bij Fedasil op
Terwijl de regeringscrisis over het Migratiepact blijft duren, voltrekt zich al weken een echte crisis op straat. Drie jaar geleden vond Theo Francken het nog een erezaak dat geen enkele kandidaatasielzoeker op straat moest slapen, vandaag lukt dat allang niet meer. Hoe vervelde zijn voluntarisme tot politiek cynisme?
vang kregen, konden asielzoekers een of twee nachtjes bij het Rode Kruis terecht in het WTC III, vlak naast het loket van DVZ. Daardoor hoefde niemand meer op straat te slapen.
Nooit eerder voorzag de regering in zo’n preopvang. Ook die pluim stak Francken op zijn hoed. ‘Bij de vorige asielcrisissen in 2000 (paarsgroen) en 2010 gebeurde er niks van die aard. Nada’, schreef hij destijds op Facebook. In De Tijd klonk het later: ‘We laten niemand op straat slapen, zoals dat ooit wél is gebeurd.’
Loterij
Van dat voluntarisme is nog bijzonder weinig te merken. Sinds enkele maanden komen er weer meer asielzoekers naar ons land. In oktober waren het er 2.750. Veel, maar nog niet de helft van tijdens de piek in september 2015. Toch hangt er weer een parfum de crise, is er een gebrek aan opvang en slapen asielzoekers die zich willen aanmelden weer op straat.
In de plaats van extra opvangplaatsen of preopvang te openen, besliste de staatssecretaris dat nog maar vijftig à zestig asielzoekers per dag een asielaanvraag kunnen indienen. De meest kwetsbaren, zoals gezinnen, vrouwen, oudere en zieke mensen, krijgen voorrang. Alleenstaande mannen krijgen steevast de deur op de neus.
Sommige asielzoekers schuiven al acht dagen aan. Wie geluk heeft, vindt ’s nachts een bed in de nachtopvang voor daklozen, bij vrienden of vrijwilligers van het burgerplatform. Anderen trekken naar het Noordstation of slapen op de stoep voor het aanmeldcentrum Klein Kasteeltje, om de volgende ochtend als eerste in de rij te staan. De onmacht en frustratie bij de wachtenden nemen hand over hand toe.
Het quotum is niet nieuw. Al in 2015 voerde Francken een limiet in, maar die lag
aanvankelijk een stuk hoger (op 250 en vervolgens op 150 aanvragen per dag), terwijl er veel meer asielzoekers toekwamen dan nu het geval is. Wie werd weggestuurd, kreeg een oproepingsbrief om enkele dagen later terug te komen. Met die brief konden kandidaatasielzoekers in de preopvang van het Rode Kruis terecht. Er was orde in de chaos. Nu is het een loterij. Asielzoekers krijgen te horen dat ze de volgende dag maar moeten terugkomen, zonder garantie dat ze dan wel binnen mogen. Nochtans, ook vandaag blijft de nood aan bescherming hoog. De beschermingsgraad ligt op 50 procent, in 2016 was dat 58 procent.
Tegen de wet?
Volgens verschillende ngo’s is de limiet voor asielaanvragen onwettig. Zij stapten deze week naar de Raad van State om de limiet te laten opheffen. ‘Procederen, pro cederen, procederen’, reageerde Francken schamper. Maar volgens academici hebben de ngo’s deze keer zeker een punt.
‘De praktijk is niet in overeenstemming met Europees recht en is bovendien discri minerend’, zegt Philippe De Bruycker, pro fessor aan het Instituut voor Europese Stu dies en aan de Faculteit Rechten van de Université Libre de Bruxelles (ULB).
‘De beslissing van de staatssecretaris is op zijn minst tegen de geest van de wet’, zegt ook Dirk Vanheule, professor asiel en migratierecht aan de UA. ‘De wet zegt dat van een asielzoeker wordt verwacht dat hij zich meteen aanmeldt. Dan krijgt hij een bewijs van aanmelding, waarmee hij ook recht krijgt op opvang. Dat wil nog niet zeg gen dat de overheid de asielaanvraag met een moet registreren. Daar heeft de over heid enkele dagen de tijd voor.’
‘Door de limiet wordt het asielzoekers vandaag onmogelijk gemaakt om zich aan te melden. Mag de overheid asielzoekers dat beletten? Daarover staat niets letterlijk in de wet. Maar dat asielzoekers die dagen lang staan aan te schuiven geen enkel be wijs van aanmelding krijgen, staat op zijn minst op gespannen voet met de wet.’
‘De vraag is of de overheid het argument van een tekort aan opvang kan inroepen om geen asielzoekers aan te melden. Dan moet er sprake zijn van een overrompeling, van overmacht die het afleveren van een aan meldingsbewijs onmogelijk maakt. Maar als de ambtenaren van de DVZ zelf zeggen dat ze maar een uurtje open mogen gaan, terwijl ze de hele voormiddag zouden kunnen werken, lijkt het mij dat die overmacht niet kan worden ingeroepen. Dan gaat het hier om een beleidslijn.’
Die beleidslijn roept ook binnen de regering steeds meer vragen op. Volgens onze informatie is er donderdag op vraag van premier Charles Michel (MR) een briefing geweest, waarbij het kabinet van staatssecretaris Francken tekst en uitleg is komen geven. ‘Normaal zie je erop toe dat je iedereen opvang kan bieden, zeker in de winter. Nu krijg je indruk dat hij een crisis ensceneert’, klinkt het. Te midden van de crisis rond het VNMigratiepact wil de re gering de spanningen niet nog verder op de spits drijven. Francken is ook niet van plan de limiet snel op te heffen.
Ontraden en nog eens ontraden
Zelf heeft Francken nooit weggestoken wat zijn bedoeling is: ontraden en nog eens ontraden. Hij zou gerust in extra opvang plaatsen kunnen voorzien. Zijn Dienst Vreemdelingenzaken kan zeker ook meer asielzoekers per dag aanmelden – de wacht zaal in het Klein Kasteeltje is zelfs groter dan in de oude kantoren. Maar Francken wil gewoon niet terug naar de situatie van 2015, toen hij genoodzaakt was duizenden extra opvangplaatsen te openen.
Terwijl asielzoekers tevergeefs staan aan te schuiven, worden lokale opvanginitiatieven zelfs nog verder afgebouwd. Tegelijk voert de DVZ op sociale media een ontra dingscampagne met foto’s van vluchtelin gen en migranten die op straat slapen en met de duidelijke boodschap ‘don’t come to Belgium!’, die niet veel hoeft onder te doen voor de sloganeske campagne waarmee de NVA begin deze week tegen het Migratie pact tekeerging.
In die rebellie tegen het VNMigratiepact en tegen de verhoogde asielinstroom schuilt hetzelfde onbehagen dat Francken in zijn boek Continent zonder grens beschreef, en waar hij ook deze week nog een Facebookpost aan wijdde: dat België door de VN, Europa en activistische rechters in een ‘verstikkend en onwerkbaar’ keurslijf wordt gedwongen, waardoor het onmogelijk is geworden een eigen migratiebeleid te voeren en waardoor migratie te veel wordt ondergaan. Hij wil zijn soevereiniteit terug. In de ideale wereld van Francken staat er geen enkele asielzoeker meer op de stoep van de DVZ, maar kiest hij ze zelf uit. Dat radicale voorstel deed hij al eerder dit jaar.
Willkommenskultur
De vluchtelingencrisis heeft al een en ander in een stroomversnelling gebracht. De bewaking van de buitengrenzen werd opgeschroefd en aan Turkije en Libië uitbesteed, mensenrechten gingen op de schop. Het resultaat is dat nog amper vluchtelingen in Griekenland en Italië raken. Toch lijkt ons land drie jaar later nog altijd de controle kwijt. De ‘transmigranten’ die hier geen asiel vragen omdat ze alleen naar Engeland willen, zetten de onmacht van Francken voor het eerst pijnlijk in de verf. Nu ook meer en meer asielzoekers en vluchtelingen ondervinden dat de Duitse Willkommenskultur toch niet is wat ze ervan hadden verwacht en naar ons land dreigen door te reizen, is de maat voor hem vol.
Wat rest, neigt naar cynisme. De staatssecretaris die naar eigen zeggen zo zijn best heeft gedaan om transmigranten te overtuigen hier asiel te vragen en die slag om slinger de overlast aan het Noordstation aan de kaak stelt, maakt het nu zo goed als onmogelijk voor mensen om asiel te vragen die dat wél willen doen en stuurt hen naar datzelfde Noordstation door.
‘Dat asielzoekers die dagenlang staan aan te schuiven geen enkel bewijs van aanmelding krijgen, staat op zijn minst op gespannen voet met de wet’
DIRK VANHEULE
Professor asiel en migratierecht (UA)
Ook in de regering roept Franckens beslissing om het aantal asielaanvragen te beperken, vragen op. Maar door de crisis rond het Migratiepact wil niemand de spanningen nog meer op de spits drijven