De ogen van de wereld
Met zijn geëngageerde foto en filmprojecten reist de Franse artiest JR (35) al jaren de wereld rond. Zijn overzichtsexpo in Parijs is een mooie thuismatch.
Op zijn zeventiende vindt JR een afgedankt fototoestel in de metro. Hij begint beelden te maken van graffitiartiesten en plakt die foto’s lukraak op Parijse muren en gebouwen. Het springt in het oog, maar levert hem ook een klacht op van de burgemeester.
Diezelfde hooggeplaatste is maar een van de inwoners die later een gezicht krijgen in het orgelpunt van JR’s werk in de Parijse rand: het grote fotografische fresco Les chroniques de ClichyMontfermeil. De collage toont 750 inwoners van de banlieues, elk op hun manier. Het is een van de strafste werken op de expo Momentum. La mécanique de l’épreuve, die nu loopt in Parijs.
In zijn fotoprojecten wil JR kijken, doordringen en vooral laten kijken en reflecteren. Hij begeeft zich op plaatsen waar armoede wint of het conflict smeult, haalt ‘vergeten’ mensen voor de camera en projecteert hun blik levensgroot. Die laat hij letterlijk de wereld afreizen.
Ogen op een boot
Een binnenkomer op de expo is de maquette van een vrachtschip. Een mechaniekje laat kranen containers stapelen. Langzaam vormt de muur van containers de ogen van een Keniaanse vrouw die JR had gefotografeerd in 2009, als onderdeel van zijn project Women are heroes. In 2014 verliet het schip de haven van Le Havre. De Keniaanse ogen – correct gestapeld met hulp van dokwerkers – reisden mee over zee. Ter hoogte van Libië ontmoette het schip een boot met vluchtelingen. Ze werden opgepikt. Voor JR is de ontmoeting tussen het containerschip en de vluchtelingen misschien nog belangrijker dan het werk zelf. Het is hem te doen om ontmoetingen, confrontaties, onverwachte openingen, hoop ook.
De titel van de tentoonstelling is een en al woordspel. Met ‘épreuve’ doelt hij zowel op ‘beproeving’ als op ‘fotoafdruk’. Het mechanische luik ontvouwt zich door die installaties waarin je een inkijk krijgt in JR’s werkwijze en minutieuze voorbereiding. Vaak werkt hij met uithoeken van een stad, sloopbouw, recupmateriaal.
Praten met JR
Wat verder op de expo kom je via een tunneltje in een soort kamer onder de Parijse hemel. Een knipoog naar de tijd dat JR nog de daken afschuimde, op zoek naar shots van straatkunstenaars. In nagebouwde schoorstenen zie je een filmpje waarin JR zelf het project toelicht, een ander filmpje toont de rijdende trein met daarop de ogen van onbekende vrouwelijke helden. Hij wil zo ook bij de mensen komen die anders nooit naar musea gaan. Terwijl je naar de beelden kijkt, rijdt een treintje om je heen.
Ergens bij een raam ligt er ook een iPad. Als je geluk hebt, belt JR zelf net terwijl je er bent en kan je met hem skypen. In de ruimte ernaast zie je andere minitreintjes boven elkaar heen en weer rijden. Tot het stopt en je weer een gezicht ziet verschijnen. Allemaal speels en tegelijk confronterend.
Hij wil bij zichzelf en anderen de blik van een kind terughalen, dingen vanuit verschillende perspectieven laten zien. Nog zo’n voorbeeld: de zaal met het project Ellis Island, waar je het totaalbeeld – boot met migranten – pas volledig ziet als je vanop een afstand kijkt.
Kom je dichter, dan verbrokkelt de realiteit.
De tweede verdieping biedt onder meer plaats aan Géants. Naar aanleiding van de Olympische Spelen in Rio 2016 kwamen JR’s reuzenfoto’s van onbekende atleten op hoge stellingen. Hiermee toonde hij ook de echte helden van de Spelen: de onbekende bouwvakkers.
Momentum is de eerste grote verzamelexpo van JR’s werk binnen de muren van een Franse officiële instantie. Simultaan loopt een project in samenwerking met de RATP, buiten de muren van het prachtige Hôtel Hénault de Cantobre. In elf metrostations – de cirkel is rond – hangen closeups van ‘de blik’ van anonieme reizigers. Zij gaan de dialoog aan met de echte passanten. De foto’s wisselen, door JR geïnterviewde reizigers zullen de plek innemen van diegenen die ze eerst bekeken. Kijken en bekeken worden. Maar nooit vrijblijvend. Momentum biedt een stevige staalkaart van een geloofwaardig kunstenaar.
‘Momentum. La mécanique de l’épreuve’, tot 10/2 in Maison Européenne de la Photographie, Rue de Fourcy, Parijs. In het weekend lopen ook docu’s en films van JR. www.mepfr.org. ‘Women are heroes. Elizabeth Kamanga’: ogen op een containerschip in Le Havre, 2014. ‘Les chroniques de ClichyMontfermeil’: het orgelpunt van zijn werk in de Parijse rand.
Op de expo ligt een iPad. Als je geluk hebt, belt JR zelf net terwijl je er bent en kan je met hem skypen