‘Kabila zal de Congolezen de mond niet snoeren’
Schrijver Bart Demyttenaere was een van de weinige westerse waarnemers die tijdens de omstreden en gewelddadige verkiezingen in OostCongo was.
BUKAVU I Terwijl nagenoeg alle Europeanen het land verlaten, steek ik op dinsdag 18 december de Congolese grens over. Vzw Mijn Congo bestaat een jaar en de lokale projecten die we ondersteunen, vragen om een bezoek. Mijn reis was al maanden van tevoren gepland. Ik moest en zou naar Congo gaan. Een land op de rand van een burgeroorlog, maar ook mijn vaderland. Mijn vrienden wachtten me op in het Rwandese grensstadje Cyangugu. Een maand lang stonden zij in voor mijn veiligheid. Ik genoot het grote voorrecht om de verkiezingsstrijd in mijn geboorteland te volgen, net als de talrijke pogingen tot het boycotten én frauderen van de uitslagen.
Humanitaire redenen
Het heeft me bijzonder veel moeite gekost om de wantrouwige medewerkers van de Congolese ambassade in Brussel te overtuigen van mijn goede bedoelingen. Tot drie keer toe word ik wandelen gestuurd. ‘Kinshasa n’a pas encore décidé. Il faut revenir la semaine prochaine.’ Een notarieel bekrachtigde uitnodiging van monseigneur Maroy, de aartsbisschop van Bukavu, geeft uiteindelijk de doorslag. Ik mag om ‘dringende humanitaire redenen’ mijn vaderland binnen.
De sfeer in Bukavu is compleet anders dan een jaar geleden, het algemene verval van de stad ook. Met affiches volgeplakte lantaarnpalen, flyerende leden van diverse politieke partijen, dure reuzenposters met de beeltenissen van de rijkste kandidaten, kleurrijke campagnebusjes met drukdoende aanhangers die via krakende megafoons hun wervende boodschappen door de stad schreeuwen. Heel wat jonge ‘taximoteurs’ dragen een Tshirt met daarop de streng ogende beeltenis van een politicus. Niemand maakt zich druk om de fotoprint. De jongelui zijn al blij met een gratis Tshirt. Bovendien lijkt het wel alsof iedereen zijn keuze al heeft gemaakt. Vier vingers in de lucht! Lijst nummer vier. Martin Fayulu vertegenwoordigt de hoop van ZuidKivu en van heel wat andere Congolese provincies.
Kabila toka!
In de levendige wijk Panzi bekogelt een groepje studenten de auto van de gehate oudgouverneur van de provincie ZuidKivu met dikke keien. De volgende dagen worden alle karavanen van de meerderheidspartijen door zwaar bewapende militaire escortes begeleid. De spanning in de binnenstad neemt toe. Ik praat met taxichauffeurs, jonge moeders, leer krachten, priesters en zelfs met politieagenten. Dictator Kabila heeft het land volledig geruïneerd, maar hij is er niet in geslaagd de mond van de Congolezen te snoeren. Iedereen spreekt open en bloot over de verkiezingen. Leuzen als ‘Kabila, toka!’ (Trap het af, Kabila!) en ‘Shadari, le chat dans le riz!’ (Shadari, valse kat in het rijstveld!) sieren sommige muren.
De beslissing van de CENI – de zogenaamd ‘onafhankelijke’ verkiezingscommissie – om de stembusslag met een week uit te stellen, strooit extra zout in de open wonden. Militairen rijden met vrachtwagens de stad in en bezetten alle strategische plaatsen. Tijdens vreedzame manifestaties in onder andere Kinshasa, Kalemie en Kisangani vallen tientallen onschuldige slachtoffers. Terrein wagens van de VNvredesmacht Monusco toeren door Bukavu. Ze doen waar ze goed in zijn: observeren en rapporteren. Meer laat hun mandaat niet toe. Ik heb begrip voor de terechte frustratie van de Congolese bevolking en deel de mening van professor Denis Mukwege, kersvers Nobelprijswinnaar voor de vrede. ‘Het mandaat van de VN moet dringend worden uitgebreid,’ aldus Mukwege. ‘De laffe houding van de westerse staatshoofden jaagt Congo volledig in de vernieling. Ik klaag hen aan wegens schuldig verzuim.’
Reynders Oyee!
Ik ben de enige ‘muzungu’ in de stad, wat de meeste Congolezen bijzonder waarderen. De weinige blanken die in Bukavu werkzaam zijn, kijken de kat uit de boom in de veilige en rustige hotels van Kigali, Gisenyi en Bujumbura. De Congolezen blijven verweesd achter, zonder de hoge risicopremie die in de riante lonen van de westerse hulpverleners is inbegrepen.
Overal vragen mensen me naar mijn mening. Hun politieke engagement en de algemene kennis van de Belgische politiek verrassen me in hoge mate. Sinds hij vijf maanden geleden nog de loftrompet luidde over zijn goede vriend en collega Joseph Kabila, wordt de
Van de 36 beloofde stemcomputers in de wijk Panzi zijn er slechts vier (VIER!) aangekomen. Twee exemplaren blijken niet te werken
naam Charles Michel met een zeker misprijzen uitgesproken. Zijn partijgenoot Didier Reynders geniet momenteel een groot aanzien in Congo. Tijdens een recente uitzending van de invloedrijke Franse Afrikazender TV5 stelde Reynders de Congolese bevolking gerust. ‘Wij houden alleen rekening met de werkelijke verkiezingsuitslag en niet met de gemanipuleerde versie.’ Applaus voor Reynders van Bunia tot in Matadi. Reynders Oyee!
Op kerstavond ben ik het kleine witte stipje in een deinende zwarte mensenzee. Aartsbisschop Maroy roept alle Congolezen op om vreedzaam hun stem te laten horen. Hij richt zich persoonlijk tot de aanwezige kandidaten. Streng kijkt hij hen beurtelings recht in de ogen. ‘Fijn dat jullie vanavond het feest van de vrede komen vieren. Fijn dat jullie blijkbaar ook een geweten hebben. Ik hoop jullie hier na de verkiezingen terug te zien. Met een zuiver geweten!’ Meer dan drieduizend mensen veren enthousiast recht en trakteren hun pastorale herder op een daverend applaus.
Op woensdag 26 december deelt Kinshasa droogweg mee dat de inwoners van de noordoostelijke steden Bunia, Beni en Butembo van de verkiezingen worden uitgesloten. Om veiligheidsredenen. Zij