Zonder grote woorden
Presteer het maar: over de grote emoties schrijven zonder in klef melodrama te vervallen. Kristine Bilkau deed het grandioos in haar debuut De gelukkigen. Haar tweede roman bevestigt haar talent.
Antonia Weber bleef haar hele leven in de ban van haar eerste liefde. Ze vertelde haar dochter honderduit over Edgar Janssen, de man die haar ten huwelijk vroeg en daarna liet zitten. Ze las telkens opnieuw zijn oude brieven. Na zijn vertrek naar het buitenland bracht Edgar elke nazomer in zijn ouderlijk huis door. En vijftig jaar lang maakte Antonia elke nazomer een ommetje langs dat huis, gewoon om het licht door de ramen te zien. Na haar dood probeert de dochter te achterhalen waarom haar moeder zo geobsedeerd was door die man.
Ze reconstrueert scènes uit haar moeders leven, net zoals ze voor haar werk tentoonstellingen vormgeeft. Zo belanden we in 1964. Antonia – Toni voor de vrienden – is 22 en verlaat het grauwe NoordDuitse kuststadje waar ze is opgegroeid. Op de vlucht voor een moeder die
eeuwig ontevreden door het leven gaat. Voor een omgeving waarin een kort Jean Sebergkapsel huisarrest oplevert. In de grootstad Hamburg, waar ze als secretaresse gaat werken, gaat een nieuwe wereld open. Toni omringt zich met een camparirode zitbank, een cocktailset, platen van Nat King Cole en camembert uit de delicatessenwinkel. Dat ze maandelijks huurachterstand oploopt, deert haar niet. Zo schildert de Duitse schrijfster Kristine Bilkau in Een liefde, in gedachten met kleurrijke beelden het optimisme van de jaren 60 en de opmars van de consumptiemaatschappij.
Ooit wil Toni naar Parijs. En dan wordt ze aan de tramhalte aangesproken door een attente handelsreiziger die op Albert Camus lijkt: een zeldzaam moment waarop het echte leven de contouren aanneemt van haar dromen. Rooskleurige taferelen rijgen zich aaneen. Maar Bilkau werpt er al aan het begin een schaduw over met een terloopse scène in een cocktailbar. Edgar morst een glas bordeaux over Toni’s witte rok. Hij verstijft te midden van gierende omstanders. Moet hij het zoutvaatje aanreiken? Zich door de massa worstelen om servetten te halen? Ondertussen schuift zij doodkalm haar rok achterstevoren tot de vlek niet meer te zien is.
Vrijheidsdrang
De toon is gezet. Het is Toni die Edgar aanmoedigt om de baan in Hongkong aan te nemen waar hij voor terugdeinst. Wanneer hij na lang treuzelen van daaruit een huwelijksaanzoek stuurt, heeft zij er al contacten voor een job gelegd. Wanneer het beloofde vliegtuigticket niet komt, is zij degene die een punt achter de verloving zet.
Die scènes wisselen zich af met de herinneringen van Toni’s dochter. Zij zag een moeder die van de ene relatie in de andere sukkelde, die de rekeningen pas betaalde wanneer de elektriciteit werd afgesloten. De dochter reageerde met een veilig burgerbestaan. Ze vindt begrip voor haar moeder in andere vrouwenle
Toni’s dochter zag een moeder die van de ene relatie in de andere sukkelde, die de rekeningen pas betaalde wanneer de elektriciteit werd afgesloten. Ze reageerde met een veilig burgerbestaan
vens. Toni wilde niet capituleren, zoals de Finse kunstenares Helene Schjerfbeck*. Op het einde van de negentiende eeuw reisde die op haar eentje naar Frankrijk, later zette ze haar kunstcarrière opzij om haar moeder op het platteland te verzorgen. Toni kon zich meer vinden in de Franse schrijfster Marcelle Sauvageot**. Die richtte in 1933 Commentaar aan de man die haar per brief had afgedankt. Daarin beschreef ze beheerst haar liefdesverdriet en eiste zo haar waardigheid weer op. Ook Toni gold ‘op haar 26ste na een verbroken verloving destijds als een mislukte vrouw (…) die van haar familie had moeten aanhoren dat haar dromen te groot waren geweest en dat ze daar nu de prijs voor betaalde’. Ze chargeerde met een ongebreidelde vrijheidsdrang.
Het lijkt allemaal weinig spectaculair, en Kristine Bilkau vertelt het ook zonder grote woorden of kunstgrepen. Maar onder dat minimalistische oppervlak schuilt zoveel: een psychologisch portret van een vrouw en een samenleving, verschuivingen in zeden en manvrouwverhoudingen, en de frictie tussen generaties. Zijn dat niet de beste boeken?
* Er loopt een overzichtstentoonstelling van Helene Schjerfbeck in de Royal Academy in Londen, van 20 juli tot 27 oktober.
** Marcelle Sauvageots ‘Commentaar’ is uitgegeven bij Voetnoot in 2007 in een vertaling van Martin de Haan. Kristine Bilkau
Een liefde, in gedachten. Vertaald door Pauline de Bok, Cossee, 224 blz., 22,99 € (eboek 9,95 €). Oorspronkelijke titel: ‘Eine Liebe, in Gedanken’.