Houdt het cordon stand?
Vlaams Belang verdrievoudigt zijn score uit 2014. De ongeruste en gebelgde Vlaming stak zijn middelvinger op naar de traditionele partijen. De discussie over het cordon sanitaire woedt volop.
Wat een triomf. Vlaams Belang heeft zijn score meer dan verdrievoudigd, van 5,9 procent naar 18,3 procent voor het Vlaams Parlement. De driekoppige Kamerfractie verzesvoudigt. Voorzitter Tom Van Grieken voert een nieuwe jonge garde aan, met Dries Van Langenhove als voorspelbaar enfant terrible.
De winst verrast niet, wel de schaal ervan. Het uitstekende resultaat van de provincieraadsverkiezingen – bijna 14 procent – bleef onder de radar. Het boostte het zelfvertrouwen van Van Grieken. Hij begreep dat de comeback was ingezet. Maar dit overtreft zijn stoutste dromen – de voorzitter hoopte op 13 tot 15 procent.
De golf overspoelt heel Vlaanderen, tot zelfs de landelijke gebieden. Het spectaculaire resultaat heropent de discussie over het cordon sanitaire (een afspraak uit 1989 om niet met het toenmalige Vlaams Blok te regeren, red). Partijen willen voorlopig niet samenwerken met Vlaams Belang. Maar de kiezer denkt er anders over. De partij reikte zelf de NVA de hand. Filip Dewinter hoopte op een ‘front van de moedigen die luisteren naar de stem van het volk’.
Vanochtend stelt Vlaams Belang een lijst met breekpunten voor. Zowel bij de NVA, Open VLD als bij CD&V gingen stemmen op om het cordon te doorbreken. Maar het ging vooral om tweederangsfiguren of jongeren. De kopstukken houden de boot af, al lieten NVAvoorzitter Bart De Wever en zijn partijgenoot Jan Jambon de deur open. Gwendolyn Rutten (Open VLD) gooide ze dicht.
Salonfähig
Er zijn meerdere redenen voor de winst. Het is duidelijk dat de Vlaamse kiezer het gehad heeft met de traditionele partijen. Ongetwijfeld speelt de bezorgdheid over migratie een flink stuk mee, net als doemberichten over de ecologische uitdagingen (betonstop, rekeningrijden) en de sociaaleconomische liberale koers van de Zweedse regeringen. Samen met het oeverloze gekibbel en de negatieve campagne heeft dat ertoe geleid dat de kiezers ingrepen.
De winst is in de eerste plaats afkomstig van de NVA. Vijf jaar geleden roofde die Vlaams Belang leeg. Maar de partij kon de verwachtingen op het vlak van migratie onvoldoende inlossen – de transmigranten confronteerden landelijke gebieden met migranten, de aanhoudende problemen bij BrusselNoord, het Marrakechpact – en stopte het communautaire vraagstuk in de koelkast.
De steeds ruwere taal van de NVA over vluchtelingen maakte een stem voor Vlaams Belang ook logischer. Democratisch rechts hanteerde steeds meer hetzelfde idioom als extreemrechts. De schaamte om als Vlaams Belangkiezer door het leven te gaan, smolt als een gletsjer door de klimaatopwarming. Zeker bij andere partijen leeft het gevoel dat de NVA de partij salonfähiger heeft gemaakt.
Maar Van Grieken en co. winnen ook elders, met de socialisten als eerste slachtoffer. Het programma van Vlaams Belang vervelde tot een mix van klassieke antivreemdelingenstandpunten, overgoten met een linkse saus. De SP.A zag met lede ogen dat haar speerpunten (pensioen op 65 jaar, minimumpensioen van 1.500 euro, btw op elektriciteit naar 6 procent) werden gekopieerd. In WestVlaanderen en Limburg nam Vlaams Belang voormalige rode kiezers over.
Opgeboende schoonzonen
Die programmatische finetuning spoorde met twee interne aanpassingen. Na de deconfiture in 2014 hees een verwarde partij de jonge Van Grieken op het schild. Niemand gaf een cent om een dreumes die niet eens zijn wangen moest scheren. Maar de voormalige jongerenvoorzitter werkte planmatig en liet zich niet ringeloren door de oude garde.
Van Grieken zocht nieuwe mensen, twintigers en dertigers die vestimentair haast in een uniform steken. Ze ogen als een nette brigade van opgeboende, ideale schoonzonen. Tegelijk verzeilde Filip Dewinter op een zijspoor. Zijn provocaties haalden moeiteloos het nieuws, maar de pathetiek leidde tot plaatsvervangende schaamte. Gerolf Annemans stak zich dan weer weg in het Europees Parlement.
Met het binnenhalen van Van Langenhove nam Van Grieken een berekende gok. In opspraak gebracht door misogyne, racistische en extreemrechtse memes groeide de Brabander uit tot een ‘speelplaatsrage’. Het wit konijn wordt als een wissel voor de toekomst gepositioneerd.
Van Grieken stroomlijnde het taalgebruik. ‘Radicaal maar niet marginaal.’ Dat lijkt een domme boutade, maar het impliceert dat al te aangehitste taal wordt vermeden – dat bleek ook uit zijn overwinningsspeech gisteravond. Op het vlak van migratie zoekt de partij inspiratie in het beleid van landen zoals Denemarken of Oostenrijk, stuk voor stuk democratieën. Daarbij gebruikte Vlaams Belang sociale media om de boodschap ongefilterd weer te geven.
De schaamte om als een kiezer van Vlaams Belang door het leven te gaan, smolt als een gletsjer door de klimaatopwarming
Europese trend
Ten slotte profiteert de partij ook van een maatschappelijke evolutie. Die ontrolde zich eerst internationaal. Overal in Europa hebben populistische partijen de wind in de zeilen, met in Nederland Thierry Baudet, een new kid on the
Volgens Van Grieken willen Vlaamse jongeren in een diverse samenleving steeds meer hun eigen identiteit affirmeren
block met wie Van Grieken en co. zich verwant voelen – de tanende Geert Wilders wordt ook door Vlaams Belang steeds meer afgeserveerd. De asielcrisis en de lijdzame rol van Europa vormden een vruchtbare bodem.
Maar ook in Vlaanderen lijkt er iets aan de hand. Het blijft voer voor sociologen, maar Vlaams Belang is bij jongeren erg aantrekkelijk. Het jeunisme van Van Grieken en Van Langenhove helpt daarbij. Volgens Van Grieken willen Vlaamse jongeren in een diverse samenleving steeds meer hun eigen identiteit affirmeren.