Het midden en het oosten zijn terug bij af
De landen uit Centraal en OostEuropa haalden geen enkele topjob binnen. Toch protesteren ze niet. Wat is er aan de hand?
BRUSSEL I Zoltan Kovacs, de welbespraakte woordvoerder van de Hongaarse premier Viktor Orban, stuurde dinsdag een merkwaardig triomfantelijke tweet de wereld in. ‘De vier Visegradlanden hebben opnieuw hun groeiende invloed getoond over de richting van de EU. Nadat onze premiers eerst Manfred Weber hebben verslagen, is ook Frans Timmermans ten val gebracht. De V4 steunt Ursula von der Leyen om voorzitter van de Commissie te worden.’
Wat Kovacs er vergat bij te zeggen, is dat de landen van het voormalige Oostblok aan het einde van de rit helemaal met lege handen achterblijven. En dat is merkwaardig. Bij de verdeling van de topjobs gelden immers drie evenwichten: de politieke familie van de kandidaten, de verhouding manvrouw én de geografie.
Op de eerste twee criteria was dinsdagavond niets aan te merken. Met Von der Leyen en Christine Lagarde zijn de vrouwen zelfs beter vertegenwoordigd dan ooit. Maar de geografische evenwichten zaten helemaal scheef. Met een Belg, een Duitse, een Française, een Spanjaard en een Italiaan is het ‘oude’ Europa sinds gisteren oververtegenwoordigd. Het noorden en het oosten komen er bekaaid af. Vooral in de landen van het voormalige Oostblok ligt dat bijzonder gevoelig. Nog altijd hebben ze het gevoel dat de andere EUlidstaten hen niet ernstig nemen. Daarom was het zo belangrijk dat de Pool Donald Tusk vijf jaar geleden Europees president kon worden.
Pools succes
Maar vijf jaar later is Middenen OostEuropa helemaal terug bij af, want ook de suggestie om de Bulgaar Sergej Stanishev te kiezen als voorzitter van het Europees Parlement werd afgeschoten. Hij kon zelfs niet rekenen op de steun van zijn eigen sociaaldemocratische fractie.
In hoge diplomatieke kringen is te horen dat sommige regeringsleiders daar aanvankelijk verveeld mee zaten, maar toen hun collega’s uit het oosten daar helemaal geen stennis over maakten, gingen ze snel over tot de orde van dag. Waarom zouden ze heiliger dan de paus moeten zijn?
Was de liquidatie van Weber en Timmermans dan echt genoeg voor de Visegradlanden? Ook in de regeringsgetrouwe Poolse media was dat de teneur van de berichtgeving. De Gazeta Polska, het fanblad van de PiSpartij, noemde de keuze voor Von der Leyen zelfs een ‘Pools succes’.
Denken ze dan echt dat Von der Leyen hen minder zal aanspreken op de regels van de rechtsstaat? ‘Ze denken vooral dat er mensen zijn gekozen die hen beter begrijpen’, zegt een diplomaat. Maar over Von der Leyen is het Poolse geheugen erg kort. Eind 2017 ontstond er nog een flinke diplomatieke rel toen ze op de Duitse televisie verklaarde dat ‘het gezonde democratische verzet van de jonge generatie in Polen ondersteund moest worden’. Daarnaast heeft Von der Leyen zich altijd geprofileerd als voorstander van méér Europa, iets wat de Visegradleiders net verafschuwen.
Bovendien is Frans Timmermans niet geliquideerd. De Nederlander mag dan wel naast zijn droomjob van Commissievoorzitter gegrepen hebben, zijn rol is helemaal niet uitgespeeld. Samen met Margrethe Vestager wordt hij opnieuw de sterkhouder van de Commissie. En Timmermans is niet het type dat plots minder kritisch wordt voor landen die de rechtsstaat niet respecteren.
De analyse van Bartosz Weglarczyk, commentator voor de Poolse nieuwssite Onet, ligt dichter bij de waarheid. ‘De nieuwe leiders van de EU delen absoluut niet de visie op Europa van Jaroslaw Kaczynski en Viktor Orban.’
Geen mannetje meer in Brussel
Dat het oosten naast een topjob heeft gegrepen, legt ook de politieke zwakheid van die landen bloot. Ze hebben te weinig ernstige kandidaten. Het debacle met Stanishev is veelzeggend.
‘De leiders uit MiddenEuropa raakten het moeilijk eens over namen uit de eigen kring’ DIPLOMAAT
De enige politicus die echt in de running was, was Kristalina Georgieva, de Bulgaarse ceo van de Wereldbank. Aan haar kwaliteiten twijfelde niemand. Georgieva had naam gemaakt als kordaat EUcommissaris. Maar misschien was ze in de ogen van de huidige regeringsleiders uit het voormalige Oostblok net iets te rechtlijnig. Zelfs haar eigen premier, Boiko Borissov, liet haar vallen. Dat de Visegradgroep een front vormt, is ook relatief. ‘De leiders uit MiddenEuropa raakten het ook moeilijk eens over namen uit de eigen kring die voorzichtig gesuggereerd werden’, zegt een diplomaat.
Het triomfalisme is niet alleen misplaatst, het kan op lange termijn ook een gevaar inhouden. Als blijkt dat de nieuwe EUleiders zich helemaal niet inschikkelijker opstellen tegen de landen die het niet te nauw nemen met de rechtsstaat én die landen hebben geen ‘mannetje’ meer in Brussel, dan dreigt de kloof tussen Oost en West nog groter te worden.