Verdronken migranten zetten Libië-discussie op scherp
Na een bombardement op een detentiecentrum en een scheepsramp laait de discussie op over de aanpak van migranten en vluchtelingen in de Middellandse Zee.
BRUSSEL I Gisterenochtend voor zonsopgang stuitte een Tunesische vissersboot op een zinkende boot met Afrikaanse migranten. Vier mensen werden gered, maar van de 82 overige passagiers was geen spoor. Een van de geredde drenkelingen overleed gisteren in het ziekenhuis.
De ramp komt een dag na een bombardement op een detentiekamp niet ver van de Libische hoofdstad Tripoli, waarbij minstens 53 doden vielen. Na het bombardement werd nog geschoten. De VN onderzoeken of het om een oorlogsmisdaad gaat.
Tajoura, het detentiecentrum waar de bom woensdag insloeg, huisvest nog altijd vijfhonderd gevangen migranten. Twee bewoners vertellen aan Associated Press dat ze de afgelopen maanden werden ingezet in een aanpalende munitiefabriek.
De VNvluchtelingenorganisatie (UNHCR) roept daarom op om geen migranten en vluchtelingen meer te ontschepen in Libië. ‘Hier zijn geen veilige havens’, zegt JeanPaul Cavalieri, hoofd van UNHCR in Libië. Hoewel Cavalieri de Europese Unie niet rechtstreeks aanspreekt, is de boodschap duidelijk ook aan Brussel gericht. Via het Europese Noodfonds voor Afrika betaalt de Europese Commissie voor de opleiding van de Libische kustwacht. Die heeft sinds het begin van dit jaar 3.686 migranten tegengehouden en teruggebracht naar het vasteland – dat is meer dan de helft van het aantal dat probeert de zee over te steken vanuit Libië.
Het bombardement op het detentiekamp komt niet uit het niets. De burgeroorlog in Libië woedt opnieuw hevig sinds begin april. Eerder werden migranten in een detentiecentrum al doodgeschoten door soldaten. En in mei viel al eens een bom vlak bij het centrum Tajoura. Ook daarna werden nog 108 migranten naar dat centrum teruggebracht door de kustwacht.
15 conflicten
Ondanks de vele belemmeringen onderweg blijft een kleine groep migranten proberen om Europa te bereiken. Maar zij die voorbij de detentiekampen en de Libische kustwacht geraken, zijn ook niet veilig in Europa. De EU heeft haar reddingsmissies met marineschepen teruggeschroefd en ngoschepen die het gat proberen op te vullen, zijn in geen enkele Europese haven welkom. Alleen de meest activistische organisaties blijven over. Gisterenavond werden opnieuw 54 mensen gered, door een zeilschip van Mediterranea Saving Humans, een kleine Italiaanse ngo.
‘Met meer dan 15 conflicten op het Afrikaanse continent zullen ze het blijven proberen’, zegt Vincent Cochetel, speciaal gezant van UNHCR voor de Middellandse Zee. Hij riep vorige week op om meer geld vrij te maken voor de bescherming van de duizenden vluchtelingen en migranten onderweg door NoordAfrika en de Sahara.
‘Stop het terugbrengen van migranten naar Libië. Hier zijn geen veilige havens’
JEANPAUL CAVALIERI
Hoofd van UNHCR in Libië
De grootste Nederlandse regeringspartij VVD – de partij van premier Mark Rutte – wilde gisteren een oproep doen om te bespreken of migranten redden op zee strafbaar moest worden gemaakt. Het ging niet om een wetsvoorstel, maar het idee vond wel navolging bij een meerderheid in het parlement. Niet alleen bij de radicaalrechtse PVV van Geert Wilders, maar bijvoorbeeld ook bij de christendemocratische CDA. Er kwam een storm van kritiek op, van D66 en van de ChristenUnie.
‘Het is schokkend dat zo’n voorstel ernstig is besproken in onze Tweede Kamer’, reageert Anne Dekker, woordvoerster van de ngo Sea Watch, die reddingsoperaties op zee uitvoert, telefonisch vanuit Nederland. In de politieke discussie over al dan niet hulp bieden aan migranten op zee worden volgens Dekker stuitende uitspraken gedaan. ‘Die uitspraken getuigen vaak van een schrijnend gebrek aan kennis. Zo wordt beweerd dat onze boot, de Sea Watch 3, op een paar kilometers van de Libische kust klaar zou liggen, en dat migrantenbootjes met gpstrackers naar de boot zouden worden geleid. Het is echt al te gek.’
De Sea Watch 3 is het voorbije weekend door de Italiaanse autoriteiten in beslag genomen, wegens het onderzoek naar de Duitse kapitein Carola Rackete. Dat de boot onder Nederlandse vlag vaart, zint de Nederlandse overheid duidelijk niet, zegt Dekker: ‘Nederland heeft bitter weinig gedaan om de situatie te deblokkeren toen de Sea Watch 3 twee weken lang te kennen gaf te willen aanleggen in de dichtstbijzijnde veilige haven, in dit specifieke geval in Italië.’
Sea Watch heeft het gevoel dat Nederland doelbewust administratieve belemmeringen opwerpt. ‘Nederland heeft onlangs strengere reglementering ingevoerd op het vlak van de veiligheid aan boord, waaraan wij op 2 april al hadden moeten voldoen. Maar wij zijn naar de rechter gestapt, en de kortgedingrechter heeft geoordeeld dat Nederland duidelijker moest zijn over wat die strengere regels betekenen. Die procedure loopt.’
Dat doet sterk denken aan de hoge boetes, tot 900.000 euro, die ngo’s in Spanje riskeren als ze migranten oppikken, reageert de Italiaanse migratieonderzoeker Matteo Villa aan de telefoon vanuit Italië. ‘Die boetes zijn onderdeel van een decreet van het ministerie van Transport dat voorschrijft dat boten zonder de juiste uitrusting geen mensen mogen redden op zee.’ Villa noemt dat flagrant in strijd met de geldende internationale conventies op zee. ‘Het zeerecht zegt helemaal niets over de “juiste uitrusting”, maar schrijft voor dat wie op zee mensen in nood tegenkomt hen met de beschikbare middelen en naar best vermogen moet redden.’
Houding Spanje
Spanje heeft zijn houding inzake migratie radicaal bijgesteld. Vorige zomer liet het land nog – onder massale mediaaandacht – het reddingsschip Aquarius toe in de haven van Valencia, nadat het schip door Italië en door Malta was geweigerd. Ook de Open Arms mocht nog enkele keren aanleggen in Barcelona, maar daarna niet opnieuw uitvaren. Kortom, genoeg voorbeelden die tonen dat de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini met zijn harde beleid tegen migratie echt niet alleen staat in Europa, zegt ook Judith Sunderland, vanuit Italië. Zij is Europaverantwoordelijke bij de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. ‘Heel wat Europese landen verschuilen zich achter het wrede en openlijk harteloze beleid van Italië, terwijl ze op hun beurt stappen nemen om humanitaire hulp te criminaliseren. Salvini is gewoon de luidste roeper in de groep, en tal van andere Europese leiders steken zich graag achter hem weg.’
Ook in Frankrijk, waar Emmanuel Macron zichzelf heeft uitgeroepen tot de nemesis van Salvini, en waar de Franse regeringswoordvoerster Sibeth Ndiaye het immigratiebeleid van Salvini dinsdag nog als ‘onaanvaardbaar’ bestempelde. ‘Terwijl Frankrijk zelf Schengen heeft opgeschort en nog altijd grenscontroles uitvoert’, zegt Sunderland. ‘Frankrijk stuurt migranten die de FransItaliaanse grens oversteken ook prompt terug naar Italië, ook wanneer dat onbegeleide minderjarigen zijn.’ Ook in Frankrijk zijn burgers vervolgd omdat ze hulp aan migranten hadden geboden.
‘De grotere kwestie is dat de EUlidstaten er tot hiertoe niet in zijn geslaagd om een geregeld en rechtvaardig systeem in te voeren voor de aanleg van migrantenboten in Europese havens, en daarna een verdeelsleutel voor die migranten af te spreken’, zegt Sunderland. ‘Als dat wel zo was, dan maakte Italië vast niet zoveel bezwaar tegen de aankomst van migrantenboten in de Italiaanse havens. Het kwalijke gevolg van al deze afremmende maatregelen is dat stilaan ook commerciële schepen schrik hebben om hulp te bieden op zee, uit vrees voor lange vertragingen, boetes of zelfs strafvervolging.’
‘Zo’n 57 procent van de vertrekkende migranten wordt door de Libische kustwacht terug naar Libië gebracht’, zegt migratieexpert Villa. ‘Italië financiert de Libische kustwacht jaarlijks met 46 miljoen euro, de Europese Unie spendeert zo’n 45 miljoen euro aan Libië, en daarin zit ook financiering voor de kustwacht.’
Villa stipt aan dat de Libische kustwacht in de maand juni 458 migranten heeft teruggebracht naar de haven van Tripoli, ook naar het centrum dat deze week is gebombardeerd. ‘Wij Europeanen hebben ervoor gekozen om alle opties in te zetten om te beletten dat migranten ons continent bereiken, en we doen dat zonder zelf de handen vuil te maken’, concludeert Villa. ‘De deal met Erdogan was al veelbesproken, maar Libië is nog vele gradaties erger dan Turkije, waar de migranten tenminste niet worden gebombardeerd en beschoten.’
‘De deal met Erdogan was al veelbesproken, maar Libië is nog vele gradaties erger dan Turkije, waar de migranten tenminste niet worden gebombardeerd en beschoten’
MATTEO VILLA.
Italiaanse migratieexpert
‘Stilaan hebben ook commerciële schepen schrik om hulp te bieden op zee, uit vrees voor lange vertragingen, boetes of zelfs strafvervolging’ JUDITH SUNDERLAND
Human Rights Watch
‘Het is schokkend dat een voorstel om het redden van migranten strafbaar te maken, ernstig is besproken in onze Tweede Kamer’
ANNE DEKKER
Woordvoerster ngo Sea Watch