En de dronkenlap, hij zwalpte voort
Al 22 keer kreeg Francis Smets een levenslang rijverbod. Toch zat hij weer dronken achter het stuur. Politierechters wijzen op de manke controles.
HASSELT I Op 23 december 2018, om 22 uur ’s avonds, zwalpte Francis Smets met de Mercedes van zijn vriendin door het centrum van Hasselt. Toen de politie hem staande hield, bleek de 45jarige man uit Zonhoven onder invloed van alcohol – hij had 1,22 promille in zijn bloed – amfetamines en speed. Hij had bovendien geen rijbewijs op zak. Hij had al 22 keer een rijverbod opgelegd gekregen na veroordelingen voor zware verkeersdelicten – de eerste keer al in 1998. Telkens gold dat rijverbod ‘levenslang’.
Het strafregister van Smets beslaat dertien pagina’s ‘en getuigt van grote minachting voor eerder uitgesproken veroordelingen’, zei politierechter Paul Geukens vrijdag bij de voorlezing van zijn vonnis in Hasselt. Voor zijn ‘ononderbroken voortzetting van verkeerscrimineel gedrag’ veroordeelde hij de man tot een gevangenisstraf van 18 maanden, een geldboete van 8.000 euro, en – nogmaals – een levenslang rijverbod. ‘Hopelijk zal hij nooit meer een voertuig besturen’, zei Geukens.
Ook de vriendin van Smets werd veroordeeld, omdat zij niet verhinderde dat hij er met haar wagen vandoorging. Haar Mercedes werd in beslag genomen. Zijn eigen wagen was Smets al lang kwijt.
Databank werkt niet
In theorie krijgt iemand een levenslange straf hoogstens eenmaal in het leven. Maar als het over een rijverbod gaat, is de praktijk anders. Slachtoffers van verkeersongevallen vinden het een van de zinvolste straffen, zegt Joke Castelein van de vzw Rondpunt, die hen bijstaat. Maar dat de controle ervan schort, is een understatement. Tot vandaag kan de politie bij controles langs de weg niet zien of een bestuurder zijn rijbewijs thuis heeft laten liggen of een levenslang rijverbod heeft. De Mercuriusdatabank, die dat moest verhelpen, werd na veel vertraging anderhalf jaar geleden gelanceerd, maar is door softwaremoeilijkheden nog niet volledig operationeel. Het gevolg: wie met een rijverbod rondrijdt, komt doorgaans pas boven wanneer hij of zij opnieuw in de fout gaat.
Johan Van Laethem, politierechter in Halle, heeft het over een falen van het systeem. ‘De uitspraken die wij vellen, zijn virtuele uitspraken. Als er geen controle is op de naleving ervan, zijn ze niet meer dan windowdressing. Je kan de straffen dan opdrijven, zoals de politiek doet, maar dat zet geen zoden aan de dijk. Dat de opvolging van de strafuitvoering geen prioriteit krijgt, heb ik al vaak mogen vaststellen.’
Celstraffen
Het gevolg is dat, volgens politierechter in Dendermonde Peter D’Hondt, ‘honderden’ veroordeelden met een rijverbod rondrijden op Belgische wegen. Zelf ziet hij naar eigen zeggen ‘elke week minstens twintig gevallen’. Al zijn verhalen als dat van Francis Smets wel uitzonderlijk, benadrukken de politierechters. Nochtans zijn de straffen die deze personen riskeren niet min, met boetes van 4.000 tot 16.000 euro en gevangenisstraffen tot twee jaar.
Smets kreeg vrijdag zo’n gevangenisstraf opgelegd. Ook daarmee is hij niet aan zijn proefstuk toe. Hij zat meermaals in de cel voor straffen van hoogstens een jaar, zegt Gino Houbrechts, zijn advocaat. Die celstraffen kreeg hij ook voor misdrijven buiten het verkeer opgelegd.
Nog vaker werd Smets veroordeeld tot een straf die hij niet uitzat. Veroordelingen van minder dan vier maanden cel worden in de praktijk niet uitgevoerd. Straffen tussen vier maanden en drie jaar worden bijna automatisch omgezet in een enkelband. In april keurde het federaal parlement nieuwe wetgeving goed die de straffeloosheid een halt moet toeroepen (DS 18 april).
Volgens Van Laethem legt die gebrekkige strafuitvoering – net als de gebrekkige controle op de rijverboden – een zware hypotheek op het preventieve effect dat ervan uitgaat. ‘Enkele decennia geleden vielen celstraffen voor verkeersdelicten onder een speciaal regime en werden ze altijd uitgevoerd,’ zegt hij, ‘hoe kort ze ook waren.’ Dat geldt vandaag alleen nog voor zedenfeiten of voor radicalisering. ‘Als je ziet hoe hoog de samenleving verkeersveiligheid inschat, en hoe groot de gevoeligheid voor een vluchtmisdrijf is, is het misschien tijd om daarop terug te komen.’ Het is volgens de rechter de enige weg om hardleerse recidivisten van de straat te houden.
Verslaafd
De advocaat van Smets beraadt zich nog of hij in hoger beroep gaat. Hij had de rechter gevraagd om zijn cliënt te laten opnemen ‘voor zijn alcoholproblemen’. ‘Hij is helemaal op de dool. Een levenslang rijverbod biedt hem geen perspectief en geen stimulans om zich te herpakken.’
Ook de vzw Rondpunt gelooft vooral in ‘de aanpak van de oorzaak van het gedrag’ van mensen als Smets, meer dan in repressieve maatregelen. ‘Een verslavingsproblematiek aanpakken doe je niet met een rijverbod – en in de gevangenis zal hij er ook niet van afraken.’
‘Als er geen controle is op de naleving van onze uitspraken, zijn ze niet meer dan windowdressing’
JOHAN VAN LAETHEM
Politierechter in Halle