‘Jullie Europeanen denken dat jullie vrede verworven is, maar dat is niet zo’

Het tijdperk waarin de VS eigenmachtig ‘liberale hegemonie’ verspreiden, nadert zijn einde. Ook Europa zal dat merken.

BRUSSEL I Op de bijeenkomsten van prowesterse strategen en politici waar John Mearsheimer (71) uitgenodigd wordt als spreker, speelt hij vaak de rol van dwarsdenker. De hoogleraar internationale politiek aan de Universiteit van Chicago waarschuwde in het begin van de jaren negentig dat Oekraïne beter niet zijn nucleaire arsenaal kon afstaan, als het niet kwetsbaar wilde zijn voor Russische agressie. Vandaag acht hij het Westen grotendeels schuldig aan de oorlog in datzelfde Oekraïne én aan het bloedvergieten in Syrië. Als ‘realist’ denkt Mearsheimer in termen van geopolitieke machtsevenwichten, eerder dan vanuit de democratische wensen van de lokale bevolking.

Ook Europa staat moeilijke tijden te wachten, waarschuwde hij tijdens een interview vorige week in de marge van het Brussels Forum van het German Marshall Fund, een TransAtlantisch gerichte Amerikaanse denktank. Groeiende spanningen tussen China en de VS zouden de vrede waaraan WestEuropeanen gewend zijn geraakt, ernstig kunnen verstoren. En in een vorig jaar uitgegeven boek rekent Mearsheimer af met de pogingen van de Verenigde Staten om hun politiekeconomische model te exporteren in de rest van de wereld. ‘Liberale hegemonie als buitenlands beleid is ‘basically finished’, zegt Mearsheimer stellig.

Hoezo, finished?

‘Het idee was dat, als je democratie verspreidde, meer landen inlijfde in de open internationale economie en hen inbedde in internationale instellingen, dat je dan een veel vredigere en welvarendere wereld zou krijgen. Dit buitenlandse beleid leidde tot de ene ramp na de andere. Het heeft een sleutelrol gespeeld in de verkiezing van Donald Trump in 2016. Hij voerde voluit campagne tegen de liberale hegemonie en won.’

Zijn de Amerikanen werkelijk ‘liberale hegemonie’ beu of zijn ze eenvoudigweg oorlogsmoe?

‘Die twee aspecten gaan samen. Als je liberale hegemonie nastreeft, gedraag je je als een kruisvaardersstaat. Dat is waarom we sinds het einde van de Koude Oorlog zeven oorlogen hebben gevochten. Omdat Amerikanen het moe zijn om oorlog te voeren, staan ze gunstig tegenover het idee dat we ons niet meer moeten inlaten met het actief verspreiden van democratie.’

Trump ging het anders doen.

‘Hij zei: “We trekken ons terug uit de business van het verspreiden van democratie doorheen de wereld”. Hij denkt dat andere landen geprofiteerd hebben van de VS in de open, internationale economie. Hij is voor invoerrechten en dat niet alleen bij tegenstanders, maar ook bij bondgenoten. Hij heeft nog nooit een internationale instelling gezien die hij niet verafschuwt.’

Denkt u dat zijn aanpak, zoals het optrekken van handelsmuren, een hoopvol alternatief is?

‘Ik denk dat Trump zich vergist heeft in zijn beleid om invoerrechten op te leggen aan onze bondgenoten. Niettemin is het belangrijk om te begrijpen dat er veel steun was voor Trumps pleidooi voor invoerrechten. Want veel Amerikanen zijn het met hem eens dat de open internationale economie in het voordeel van andere landen werkte en ten nadele van de VS.’

Wat vindt u de grootste mislukkingen in het Amerikaanse buitenlandbeleid?

‘Afghanistan, Irak, Syrië, Libië, de omgang met China en de Oekraïnecrisis.’

Syrië?

‘De VS hebben een sleutelrol gespeeld in pogingen om het Assadregime omver te werpen en in het creëren van een burgeroorlog die Syrië vernietigd heeft.’

Hadden ze dan niet moeten tussenkomen?

‘Ze hadden niet moeten tussenkomen en ze hadden moeten proberen om Assad aan de macht te houden.’

Zoals Poetin deed?

‘Ja. Poetin probeert Assad te helpen om weer controle te krijgen over het land.’

Fout van het Westen

Het autoritaire regime van Assad drukte protesten vanaf het begin op bloedige wijze de kop in. Toen de oorlog in volle gang was, sprak toenmalig president Barack Obama over het gebruik van chemische wapens als een rode lijn, die vervolgens overschreden werd. De meer gebruikelijke kritiek op de Obamaadministratie is dat ze te weinig deed.

‘Dat is niet waar’, zegt Mearsheimer. ‘Wij voedden dat conflict. We voorzagen overvloedige steun en we hadden bondgenoten die overvloedige steun gaven aan de antiAssadkrachten.’

Wat zou er gebeurd zijn als de VS buiten het conflict gebleven waren?

‘Wel, hopelijk was Assad aan de macht gebleven (zoals nu, red.) én zou je deze enorme burgeroorlog niet gehad hebben waardoor honderdduizenden stierven, vluchtelingen Europa binnenstroomden en daar problemen allerhande veroorzaakten.’

De Oekraïnecrisis vond u ook al de ‘fout van het Westen’.

‘Mijn stelling is dat het Westen, met name de Verenigde Staten, de Oekraïnecrisis veroorzaakt heeft. De bedoeling was om Oekraïne en ook Georgië tot westerse bolwerken op de Russische grens te maken. Dat was een grote vergissing. De Russen hebben duidelijk gemaakt dat ze Oekraïne liever kapotmaken dan toelaten dat het onderdeel wordt van het Westen.’

Vrede in Europa

Met zijn opvattingen staat Mearsheimer lijnrecht tegenover veel andere Oekraïnecommentatoren, zoals de Amerikaanse historica en journaliste Anne Applebaum. Het idee dat Amerikaans ‘triomfalisme’ Rusland vernederde ‘door westerse instellingen in zijn gammele buurt te brengen’, schreef Applebaum eind 2014, is ‘meestal gebaseerd op revisionistische geschiedenis gepromoot door het huidige Russische regime’. En waarom zouden Oekraïners geen associatieverdrag mogen hebben met de EU of hechtere banden aanknopen met Washington? Mogen zij dan geen ambities koesteren voor zichzelf, behalve leven in een bufferstaat?

‘Nee’, antwoordt Mearsheimer. ‘De Russen zeggen dat ze dat niet mogen. En de Russen zeggen: als je dat probeert, gaan we jullie kapotmaken.