De arme luis in de cel, de smokkelbaas op vrije voeten
Drie jaar geleden werd de grootste mensensmokkelaar van Afrika opgepakt. Vrijdag werd de man vrijgelaten. Europa had de verkeerde gearresteerd.
Drie jaar lang zat de 29jarige Medhanie Berhe in de achterste cel van de best bewaakte gevangenis van Italië. In Ucciardone, op Sicilië, keek de Eritreeër aan tegen zes meter hoge betonnen muren. De ‘bunker’ was gebouwd in de jaren 1980 om maffiabazen vast te zetten. Het metalen dak moest mortiergeschut kunnen weerstaan.
De jonge Eritreeër werd ervan beschuldigd een van de grootste mensensmokkelaars ter wereld te zijn. Hij zou geheerst hebben over een internationaal netwerk dat zich uitstrekte over elf landen, in drie continenten. De man zou verantwoordelijk zijn voor de illegale migratie van 13.000 mensen. Hij zou miljoenen euro’s winst hebben gemaakt en de dood van honderden verdronken bootvluchtelingen op zijn geweten hebben. Er was maar een probleem: de jonge Berhe had met dat alles niets te maken.
Vrijdag oordeelde rechter Alfredo Montalto dat er sprake is van een ‘persoonsverwisseling’. Berhe werd drie jaar geleden verward met Medhanie Mered – het echte smokkelbrein waar Europa al sinds een dodelijke bootramp uit 2013 naar op zoek was. De twee Medhanies hadden, behalve hun voornaam, alleen hun nationaliteit met elkaar gemeen. Mered is stinkend rijk, een crimineel groot geworden op de kap van kwetsbare vluchtelingen.
Berhe daarentegen is arm. Als houtbewerker en zoon van een melkboer was hij gevlucht voor het totalitaire regime in Eritrea. Na afloop van de uitspraak vrijdag zei Berhe’s advocaat, Michele Calantropo: ‘Na drie jaar wordt eindelijk bevestigd wat we al van bij het begin zeggen. Italië had een boer in de gevangenis en een smokkelaar op vrije voeten.’
Hoe is het zo fout kunnen lopen? Toen Berhe in juni 2016, geboeid en zichtbaar onthutst uit een vliegtuig werd geleid, schreven kranten in de hele wereld dat een ‘monster’ was gevat. Britse, Zweedse en Italiaanse inlichtingendiensten hadden ‘op innovatieve wijze’ informatie uitgewisseld. Persbureaus namen hun jubelende berichten over. ‘De Khaddafi van de mensensmokkelaars, uitgeleverd door Soedan aan Italië’, kopte De Standaard.
Negen jaar ouder
De arrestatie bleek een uitstekend propagandamiddel. Toen afgevaardigden van de EU in het Britse Hogerhuis de werking van grensbewakingsmissie Operatie Sophia moesten verdedigen, verwezen ze naar ‘ten minste één significante arrestatie’ die had plaatsgevonden. Op het kantoor van Federica Mogherini, de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid van de EU, wil men het niet openlijk toegeven, maar dat ging over Mered.
Voor de Eritrese diaspora was meteen duidelijk dat dit hoeraverhaal niet kon kloppen. ‘Ik zag de beelden van Berhe en dacht: die man lijkt helemaal niet op Mered’, zegt Meron Estafanos aan de telefoon. De EritreesZweedse radiojournaliste zat al lang achter de echte Mered aan, omdat hij honderden van haar landgenoten met gammele bootjes de dood had ingejaagd op zee. ‘Ik heb meteen slachtoffers van Mered opgebeld in verschillende landen. Iedereen zei hetzelfde: dat is niet de smokkelaar die ons heeft geslagen en afgeperst.’
Mered is negen jaar ouder dan Berhe, op foto’s is duidelijk te zien dat het om twee verschillende mannen gaat. ‘Of zien alle zwarte mannen er hetzelfde uit volgens Europese inlichtingendiensten?’, vraagt Estafamos verontwaardigd.
De ZweedsEritrese contacteerde Italiaanse en Britse autoriteiten, maar die bleken niet geïnteresseerd te zijn in haar informatie. ‘Ze konden niet accepteren dat ze de verkeerde man hadden gearresteerd en stuurden me weg’, zegt ze. ‘Dus stapte ik naar de pers.’
Gevaarlijke flirt
In september 2016 bracht de Britse krant The Guardian het nieuws over de identiteitstwijfels. Een jaar later wist The New Yorker telefonisch met de echte smokkelaar te spreken. ‘Deze Europese regeringen: hun technologie is zo goed, maar ze weten niets’, vertelde Mered aan journalist Ben Taub. De smokkelbaas voegde eraan toe dat hij, hoewel hij medelijden had met Berhe, niet van plan was zich aan te geven. Ondertussen vaardigde geen enkele regering een aanhoudingsbevel uit tegen de echte Mered, omdat die officieel werd beschouwd als iemand die in Italië in hechtenis zat.
De zaak kwam terecht bij openbaar aanklager Calogero Ferrara. Die wilde niets weten van de ver
moedens over een persoonsverwisseling. Hij krijgt dezelfde ruime bevoegdheden als tijdens een onderzoek naar de maffia en benut die ten volle. Behalve leden van de Eritrese diaspora wordt ook Lorenzo Tondo, de Italiaanse correspondent van The Guardian die zich in de zaak heeft vastgebeten, afgeluisterd. ‘Plots duiken daar mijn persoonlijke telefoongesprekken op in het dossier’, zegt Tondo aan de telefoon.
Terwijl Ferrara er maar niet in slaagt om een getuige te vinden die Berhe kan linken aan de misdaden van Mered, stapelt het bewijs van het tegendeel zich in de media op.
In 2017 spreekt De Groene Amsterdammer met Merhawi Mered, de broer van smokkelaar Mered. Die bevestigt dat Berhe niet zijn broer is. ‘Het was de zoveelste aanwijzing dat de Italiaanse autoriteiten de verkeerde man hadden vastgezet’, zegt journalist Coen van de Ven van De Groene. ‘Iedereen zei toen dat Berhe binnenkort wel zou vrijkomen, maar de verkeerde werd nog twee jaar onterecht vastgehouden. Dat geeft toch een knauw aan je rechtsgevoel en geloof in Europa.’
Ook Tondo van The Guardian spreekt van een schande. ‘De zaakMered is niet zomaar het verhaal van een vluchteling die werd verward met een smokkelaar. Ze symboliseert een kolossaal falen, niet alleen van een individuele politieoperatie, maar van verschillende Europese overheden. De jacht op mensensmokkelaars als manier om mensen te ontraden om illegaal de zee over te steken en de migratiecijfers laag te houden, is gestoeld op foutieve informatie.’
Daarom bleef Berhe zo lang vastzitten, denkt Tondo. ‘De vrijlating van Berhe is toegeven dat de bredere strategie verkeerd was.’
Maar hoe kwamen de autoriteiten in de eerste plaats bij Berhe terecht? Een stom incident, blijkt. De jonge Berhe had op Facebook de vrouw van Mered aangesproken. Hij vond haar aantrekkelijk en hij probeerde met haar te flirten. De vrouw antwoordde dat ze al getrouwd was – met Mered – maar Berhe bleef aandringen. ‘Ik word wel je tweede echtgenoot’, grapte hij in een chatbericht.
Vertaalfout
De Zweedse inlichtingendienst pikte het gesprek op en vertaalde het foutief. Zo kwam de verkeerde informatie bij de Britten terecht, die de wreedaardige Soedanese inlichtingendienst Niss inschakelden. Die hebben hem twee weken vastgehouden op een geheime locatie, zonder advocaat.
Later getuigden agenten van de Niss dat ze wisten dat het om de verkeerde man ging. ‘Maar we zagen geen reden om het de Britten te vertellen. We deden gewoon wat ze vroegen.’
Vrijdag eindigde de rechtszaak alsnog wrang. De rechter veroordeelde Berhe tot vijf jaar cel, waarvan hij het effectieve gedeelte al had uitgezeten. Berhe was weliswaar niet Mered, erkende rechter Montalto. Hij was wel schuldig aan mensensmokkel omdat hij geld had achtergelaten voor zijn neefje die daarmee een smokkelaar had betaald om naar Europa te komen.
Er was nog een tweede persoon die Berhe zou hebben geholpen, met de naam ‘Mersi’. Dat dat woord ‘wanneer’ betekent en dit vonnis mogelijk opnieuw op een vertaalfout berust, maakt Eritrese betrokkenen woedend. ‘Ze doen dit alleen om gezichtsverlies te vermijden’, zegt Estefanos. ‘Nu konden ze hem meteen afvoeren met een politiecombi in plaats van hem vrij te laten voor het oog van de camera’s.’
Hoger beroep
Voor deze veroordeling – waartegen de advocaat in beroep zal gaan – kan Berhe geen asiel aanvragen. Hij werd naar een detentiecentrum overgebracht waar afgewezen asielzoekers verblijven voor ze teruggestuurd worden.
‘We zijn doodsbang dat ze hem deporteren naar Soedan of Eritrea’, zegt Estafamos. ‘Hij is geen inwoner van Soedan en Rome heeft geen akkoord met Asmara (de Eritrese hoofdstad, red.), dus Italië kan hem helemaal niet uitwijzen’, zegt Tondo. ‘Berhe zal een paar weken worden vastgehouden in het kamp en daarna vrijgelaten worden.’
De Standaard vernam dat hij daarna asiel zal aanvragen in Zweden en Noorwegen, waar zijn zussen wonen.
‘Ik heb slachtoffers van Mered opgebeld in verschillende landen. Iedereen zei hetzelfde: dat is niet de smokkelaar die ons heeft geslagen en afgeperst’
MERON ESTAFANOS EritreesZweedse radiojournaliste
‘De zaakMered symboliseert een kolossaal falen, niet alleen van een individuele politieoperatie, maar van verschillende Europese overheden’
LORENZO TONDO Italiaanse correspondent ‘The Guardian’