De truc van Von der Leyen
Ursula von der Leyen (EVP) heeft gegokt en gewonnen. De eerste vrouwelijke voorzitter van de Europese Commissie haalde een nipte meerderheid in het Europees Parlement. De stemming was geheim, dus speculaties zijn toegelaten, maar uiteindelijk zullen we nooit precies weten wie haar kandidatuur heeft ondersteund. Wie de echte winnaars en verliezers zijn, is sinds dinsdag wel duidelijker geworden.
Wat Von der Leyen in haar toespraak voorafgaand aan de geheime stemming allemaal beloofde, lag in de lijn van wat ze de voorbije twee weken aan de parlementsfracties had verteld. Ze wilde zo veel mogelijk socialistische en groene Europarlementsleden over de streep trekken. Daarmee speelde ze blufpoker. Ze presenteerde een erg sociale en groene agenda die zo ambitieus is dat ze het risico liep op stemmenverlies: ter rechterzijde, maar wellicht ook binnen de EVP.
Het was een berekende gok, vanwege het geheim van de stemming en de grote kans op dissident stemgedrag. Ze wou niet verkozen worden dankzij de steun van de eurosceptici en tegen de wil van de socialisten en de groenen in. Per slot van rekening heeft ze de komende vijf jaar vooral de socialistische fractie nodig om de talloze initiatieven die ze in Straatsburg heeft aangekondigd, goedgekeurd te krijgen. Samen zijn de EVP en de liberale fractie Renew Europe eenvoudigweg een te smalle basis voor een duurzame en stabiele meerderheid.
Applaudisseren of niet?
De truc van Von der Leyen werkte. Dankzij haar progressieve agenda ging een groot deel van de socialisten uiteindelijk overstag en wist ze zelfs de groene fractie in verlegenheid te brengen. De groenen wisten letterlijk niet welke kant op te kijken, toen ze aankondigde dat Europa tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent ter wereld moet worden. Aan hun lichaamstaal was te zien dat ze zich niet op hun gemak voelden bij zoveel groen voluntarisme van de Duitse minister van Defensie, terwijl zij vooraf hadden aangekondigd haar kandidatuur sowieso niet te steunen. Mogen we nu toch applaudisseren of niet, zag je veel groene Europarlementsleden denken.
De groene fractie moet de komende maanden en jaren opletten dat ze ondanks hun verkiezingswinst niet in een steriele oppositierol verzeild raakt. Het Europees Parlement leent zich weliswaar niet tot vaste meerderheden, maar als Von der Leyen zoals beloofd na honderd dagen op de proppen komt met haar European Green Deal, kunnen ze die toch moeilijk opnieuw zomaar afschieten.
Als de groene fractie de kandidatuur van Von der Leyen ondanks interne dissidentie formeel had gesteund, zoals de socialisten hebben gedaan, zou ze een comfortabelere startpositie hebben in de onderhandelingen over de Commissievoorstellen, ook ten aanzien van de andere fracties. Voor de EVPfractie wordt het nu gemakkelijker om geen rekening te houden met de groene besognes, want ‘jullie hebben Von der Leyen niet gesteund’. Bij de socialistische fractie daarentegen staat de EVP in het krijt. Zonder socialistische steun was ‘hun’ kandidaat Von der Leyen nu geen Commissievoorzitter.
Flutportefeuille als straf
Ook op verschillende regeringsbanken zal er dinsdagochtend ongemakkelijk heen en weer zijn geschoven. Zoveel sociale en groene accenten, was dat nu de bedoeling? Door in de richting van de linkse fracties in het Europees Parlement op te schuiven, heeft Von der Leyen alvast de beleidsafstand met talloze regeringen vergroot. Oh ironie, want had Von der Leyen haar verrassende kandidatuur niet aan de alfamannetjes en vrouwtjes van de Europese Raad te danken en zou ze daardoor niet eeuwig in de houdgreep van de lidstaten zitten?
Volgens kwatongen hebben de staatshoofden en regeringsleiders een coup gepleegd op de Europese democratie door het systeem van Spitzenkandidaten af te serveren, maar Von der Leyen wil er desondanks verder mee aan de slag. Afspraak in 2024. Nog niet zo lang geleden was er bij de lidstaten onvoldoende steun om Europa tegen 2050 klimaatneutraal te maken, terwijl Von der Leyen uitgerekend dat aan het Europees Parlement heeft beloofd.
Bovendien verzoekt ze de hoofdsteden vriendelijk maar met aandrang om vrouwelijke kandidaten voor te dragen, zodat ze aan het hoofd kan komen van een Commissie die genderneutraal is. Dat wordt wellicht een ferme streep door de rekening van en kele nationale politici, mannen welteverstaan. Von der Leyen kan hier na haar belofte aan het Parlement onmogelijk op terugkomen. Bovendien staat ze relatief sterk tegenover de lidstaten: kandidaten die niet in haar ingewikkelde puzzel passen, kan ze altijd weigeren. Of straffen met een flutportefeuille.
Toen ze daar vier uur lang moederziel alleen stond, gaf Von der Leyen niet de indruk de handpop te zijn van eender wie, en al zeker niet van de lidstaten. Haar lot hangt in de eerste plaats af van het Europees Parlement, en dat besefte ze. Of beter: daar heeft ze als volbloed politica handig op ingespeeld. Dan toch wie laatst lacht, best lacht in deze imperfecte Europese democratie?
Von der Leyen staat vrij sterk tegenover de lidstaten: kandidaten die niet in haar ingewikkelde puzzel passen, kan ze altijd weigeren