Het dilemma van Rutten
Duwt de voorzitster haar partij in een paarsgroene formatie?
BRUSSEL I De federale onderhandelingen staan maandag op een kantelpunt. Als het partijbureau van Open VLD beslist om echte onderhandelingen te starten over een regering met alvast socialisten en groenen, maar zonder de NVA, dan kan de koning niet anders dan een formateur of coformateurs aan te wijzen om zo’n regering vorm te geven. Of gaan de liberalen alsnog in op het aanbod van NVAvoorzitter Bart De Wever om toch nog eens het paarsgele alternatief van socialisten, liberalen en NVA te testen? Groenen en socialisten leggen de bal volledig in het kamp van de Vlaamse liberalen.
De keuze verscheurt de Open VLD. Veel lokale burgemeesters, Kamerleden zoals Christian Leysen en het Vlaamse patronaat spreken de banvloek uit over een regering zonder de NVA. Die zou inhoudelijk te links worden en telt bovendien een minderheid aan Vlaamse kant in de Kamer. Binnen de Vlaamse fractie en onder stedelijke afdelingen is de appetijt groter.
Maar bovenal is haast de volledige partijtop, met voorzitster Gwendolyn Rutten op kop, ervan overtuigd dat er eigenlijk geen alternatief is. De keuze, zo valt te horen, is niet tussen paarsgroen of paarsgeel, maar tussen paarsgroen en de chaos. Op het partijhoofdkwartier is iedereen – behalve Alexander De Croo misschien – ervan overtuigd dat NVA federaal helemaal niet wil besturen. Rutten maakte begin vorige week in een mail aan de leden al duidelijk dat de scepsis daarover groot is.
De PS houdt de Vlaamse partijen ook de hele tijd voor dat paarsgeel inderdaad al ‘intens’ getest is en onmogelijk is gebleken. Zo staat de NVA alleen met haar communautaire eisen. Dat De Wever zich nog heeft aangeboden als informateur, wordt door socialisten en groenen afgedaan als paniekvoetbal. ‘De bedoeling is niet om paarsgeel te testen, maar om tijd te rekken en de voorzittersverkiezingen bij Open VLD in maart te besmetten’, vreest een onderhandelaar.
Geen ruzie
Zodra het januari wordt, dreigen die voorzittersverkiezingen hun schaduw vooruit te werpen en een mogelijke regeringskeuze te verlammen. Die verkiezingen worden dan een referendum tussen paarsgeel en paarsgroen, met alle interne spanningen van dien. Bij paarsgeel riskeert Open VLD vervolgens zelfs nog ingeruild te worden door CD&V, een oorspronkelijke eis van de PS om een regering met de NVA zelfs nog maar te overwegen. Het zou een nachtmerriescenario zijn voor de liberalen. Wordt het na een omweg toch paarsgroen, dan krijgt Open VLD minder toegeeflijke socialisten tegenover zich. Het gevoel aan de onderhandelingstafel is dat Rutten al zover de fuik is ingezwommen, dat het erg moeilijk wordt om er nog uit te geraken zonder haar partij en haar positie te schaden.
Het alternatief is, aldus Paul Magnette, een regering die geen ruzie maakt maar concreet inspeelt op de noden van de mensen. Rond de tafel zou de informateur al verschillende keren gewezen hebben op de verkiezingsnederlaag van Open VLD en CD&V onder Zweeds, terwijl de partijen er elk een zetel op vooruitgingen onder de regeringDi Rupo.
De budgettaire tabel van Magnette spiegelt ook al lekkers voor. Zo gaat het minimumpensioen omhoog naar 1.500 euro voor werknemers én zelfstandigen. Er gaan ook meer middelen naar justitie, politie, de staatsveiligheid, en de kmo’s krijgen zoals bekend een vrijstelling van sociale bijdragen op hun tweede en derde aanwerving. Een flink deel van de 5 miljard euro nieuwe beleidsruimte tegen 2024 wordt zo met blauwe inkt geschreven. Waar al dat geld vandaan moet komen, blijft wel een groot vraagteken.
Maar ook budgettair ligt het verhaal al klaar. Vermoedelijk landt de oefening tussen het zogenaamde Finse traject (1,80 procent structureel tekort in 2024, een inspanning van 3,8 miljard euro) en het strengere Ierse scenario (0.80 procent of 9,1 miljard). Die cijfers zijn niet toevallig. Volgens de Europese Commissie bedroeg het structureel tekort eind 2018, toen de NVA uit de regering stapte, 1,8 procent. Paarsgroen zal zich daarom aanbieden als de regering die de ‘puinhoop’ opruimt die de NVA heeft veroorzaakt door haar exit. Op die manier wordt ook de erfenis van Charles Michel zelf niet aangevallen, iets wat voor de liberalen uiteraard gevoelig ligt.
Volgens groenen en socialisten is het pakket dat nu voorligt, een aanbod dat Open VLD niet kan afslaan, temeer omdat de echte onderhandelingen nog moeten starten – zowel de naam van Rutten als die van De Croo circuleert daarbij als mogelijke premier.
Quid Coens?
Ook CD&V heeft er geen voordeel bij om zich te laten overklassen door de NVA in de oppositie, oordeelt Magnette. De paarsgroene partijen willen CD&V erbij voor een comfortabele meerderheid en een sterkere Vlaamse vertegenwoordiging. Meteen is een zogenaamde ‘regenboogcoalitie’ geboren, een beeld dat het ‘positieve project’ dat de nieuwe regering wil uitrollen, moet verzinnebeelden. Zodra CD&V kantelt, is het voor Rutten makkelijker om de stap te zetten.
Dat onderhandelaar Koen Geens vrijdag opnieuw eiste dat De Wever aan bod komt, wordt bij de PS op ongeloof onthaald, maar ook gerelativeerd. CD&V voelt zich miskend door de (uitgelekte) onderhandelingen waar zij niet bij waren. Maar het vertrouwen is er dat de partij springt zodra een (blauwe) formateur echt aan de slag gaat en haar bijvoorbeeld op ethisch vlak tegemoet komt. Geens maakte die opening vrijdag trouwens zelf. CD&V zou haar positie ‘herbekijken’ mocht De Wever toch niet aan zet komen. Ook Coens vond het vrijdag ‘gevaarlijk’ om op een al rijdende trein te springen. ‘Maar als we mee ons programma kunnen realiseren, zijn we er ook niet bang voor.’
De vraag blijft of Rutten maandag voldoende in handen heeft om haar partij finaal over de streep te trekken. Het wordt een van de beslissendste speeches van haar carrière tot nog toe.
Dat De Wever zich nog heeft aangeboden als informateur, wordt door socialisten en groenen afgedaan als paniekvoetbal