De behoedzame manoeuvres van koning Filip
Andere partijen bekijken de sollicitatie van de NVA naar een koninklijke opdracht sceptisch. Hoe bewaart de koning zijn neutraliteit?
‘De koning kan geen inhoudelijke keuzes opdringen, al staat hij soms wel voor keuzes op het vlak van regie’
TOON MOONEN Grondwetsspecialist UGent
Even terug naar mei 2011. De federale regeringsvorming bereikt, na een jaar van lopende zaken, een keerpunt: zal de NVA meeregeren en komt de partij aan zet? CD&V pleit ervoor om Bart De Wever het veld in te sturen, maar de koning benoemt PSvoorzitter Elio Di Rupo tot formateur. Die vormt uiteindelijk een regering zonder de NVA en zonder Vlaamse meerderheid.
De parallel met de huidige situatie valt op: de partijen zijn verdeeld, De Wever solliciteert openlijk naar het initiatief. Ook CD&V vindt dat de NVA alleen aan zet moet komen. De Open VLDtop meent dat paarsgeel al maanden tevergeefs geprobeerd werd, onder andere door preformateur Geert Bourgeois (NVA). Ook de groenen en socialisten zien alleen nog brood in paarsgroen. De MR twijfelt ook aan de NVA en wijst naar CD&V.
Nadat informateur en PSvoorzitter Paul Magnette gisteren zijn opdracht teruggeven had, consulteerde koning Filip de liberale voorzitters GeorgesLouis Bouchez (MR) en Gwendolyn Rutten (Open VLD). Vanochtend volgen hun collega’s Joachim Coens (CD&V), Bart De Wever (NVA) en Meyrem Almaci (Groen), daarna wellicht nog de voorzitters van de SP.A, Ecolo, CDH en Défi.
Consensus bepaalt alles
Opnieuw zijn alle ogen gericht op de beslissing van de koning. Die kan de regeringsvorming in een definitieve plooi leggen. Daarbij volgt hij altijd dezelfde methode: na een fotomoment op de binnenplaats ontvangt hij de partijvoorzitters alleen in zijn bureau, zo’n halfuur lang. De koning luistert vooral. Hij lost weinig tot niets over wat de andere voorzitters hem vertelden, maar hij kan zijn vragen daar wel op afstemmen. Na elk gesprek overlegt hij wat besproken is met zijn kabinetschef Vincent Houssiau, zijn diplomatieke adviseur en zijn communicatiedirecteur.
‘In principe kan de koning geen beslissingen nemen zonder dekking van de regering’, zegt grondwetsspecialist Toon Moonen (UGent). ‘Maar in formatietijden, met een ontslagnemende regering, is die controle grotendeels fictief.’ Het is de veelheid aan politieke contacten die de koning moet indekken. Daarom wordt naar een zo breed mogelijk gedragen beslissing gezocht.
Soms is een volgende stap evident en tekent zich een consensus onder de partijen af. In dat geval worden de beslissingen meestal onder de verschillende partijen op voorhand afgesproken, zoals bij de aanstelling van de
preformateurs Geert Bourgeois (NVA) en Rudy Demotte (PS). Hoe dan ook toetst de koning de mogelijke namen van nieuwe opdrachthouders breed af. Zijn vrijheid is bij het aanduiden van een informateur groter dan bij het aanstellen van een (pre)formateur.
Maar als er geen overeenstemming is, wordt zijn neutraliteit precair. ‘De koning kan geen enkele politicus een inhoudelijke keuze opdringen. Toch staat hij soms wel degelijk voor een keuze op het vlak van regie’, zegt Moonen. ‘Het komt erop aan om een beslissing te nemen die iedereen achteraf logisch noemt’, zegt een kenner. Dat was het geval bij de benoeming van Paul Magnette, vorige maand.
Met de NVA is er nu een partij die openlijk verzoekt om een rol, terwijl de andere partijen naar elkaar wijzen. Bovendien is geweten dat het Paleis een regering verkiest die in beide taalgemeenschappen gedragen wordt – paarsgeel dus. De vraag is of de rest een rol voor De Wever aanvaardt.
Tot nu toe geen kritiek
Het aantal delicate beslissingen dat Filip moest nemen, is voorlopig beperkt gebleven. Na de verkiezingen ontving hij Vlaams Belang op audiëntie, en bij de relatief eenvoudige formatie van 2014 was er een moeilijk moment toen hij zijn fiat moest geven voor een regering met een groot Franstalig democratisch deficit.
Maar Filips vader en voorganger Albert II toonde hoe hachelijk formatiebeslissingen kunnen zijn. In 2007 had de SP.A kritiek omdat de vorst zou aansturen op oranjeblauw, en verzette CD&V zich tegen de regeringVerhofstadt III. In 2010 verweten de liberalen de koning dat hij ze achterstelde, nadat ze de stekker uit de regering hadden getrokken. De NVA vond dat De Wever te weinig de kans kreeg om initiatief te nemen.
Filip heeft zich nog niet laten betrappen op fouten en bleef gespaard van kritiek. Maar hoe langer de formatie aansleept, hoe moeilijker het wordt om dat vol te houden.
Het Paleis verkiest een regering die in beide taalgemeenschappen gedragen wordt
‘We zien nog onvoldoende blauwe accenten, maar Magnette heeft wel werk geleverd dat niet zomaar in de vuilnisbak mag worden gegooid’ Open VLDonderhandelaar
ALEXANDER DE CROO
‘Meneer Magnette heeft de smaak van roodgroene pap in de mond. Er zal stevige Vlaamse tandpasta nodig zijn om die smaak weer uit de mond te wassen’ NVAvoorzitter
BART DE WEVER
‘Na de Parti Socialiste van Paul Magnette is het misschien goed dat de grootste Vlaamse partij aan zet komt’ CD&Vvoorzitter
JOACHIM COENS
‘Er ligt een constructieve basis op tafel waarop verder gewerkt kan worden. Laten we nu werk maken van een coalitie van wie vooruit wil’ Groenvoorzitter
MEYREM ALMACI