Zeg niet ‘ik denk dus ik ben’, maar ‘ik verbeeld dus ik ben’
De leescompetentie en het leesplezier gaan erop achteruit, zowel bij kinderen en jongeren als bij volwassenen. De cijfers zijn alarmerend, het debat over oorzaken en remedies is verhit. Doctor in de psychologie Elke Geraerts bekijkt het door een wetenschappelijke bril. Lezen is meer dan ooit belangrijk, stelde ze op de conferentie ‘Waarom leesbevordering ertoe doet’ die Iedereen Leest deze week organiseerde, onder meer omdat het onze slappe aandachtsspanne weer op peil kan brengen.
Aandacht is het nieuwe IQ zegt u, hoezo?
‘Het is lastig geworden om op een dag een paar uur gefocust te zijn. We worden voortdurend afgeleid door mails, telefoontjes, collega’s. Terwijl we onze aandacht als een fort zouden moeten bewaken, in plaats van ze op een presenteerblaadje te leggen zodat ze op elk moment kan worden verstoord. Als je uit je focus wordt gehaald, duurt het tot 25 minuten voor je er weer in zit. En in die tijd ben je allang opnieuw afgeleid door iets anders. Die vicieuze cirkel maakt dat je op een werkdag bijna nooit honderd procent gefocust kunt zijn. Daardoor zijn we minder productief en hebben we minder energie over. En is ons brein vatbaarder voor kwetsuren zoals angst, depressie en burnout. Ook bij jongeren is dat zo: het lukt hen nog maar zelden om los van digitale prikkels te leven. Aandacht is een spier die we moeten trainen. Je mag nog zo’n hoog IQ hebben, als je je concentratie er niet kunt bij houden, schiet je daar weinig mee op.’
Hoezo kan boeken lezen daarbij helpen?
‘Het is een goede manier om je brein te trainen, om je oerbrein – wat ik het chimpanseebrein noem – dat onmiddellijk reageert op alle mogelijke prikkels, naar de achtergrond te duwen en het mensenbrein, dat redeneert en opties afweegt, te stimuleren. Dat is belangrijk omdat we nood hebben aan diepgang en focus om de dingen die ons uniek maken als mens te realiseren. Een boek – ongeacht of het om fictie of nonfictie gaat – kan je meeslepen, je brein onttrekken aan die veel te snelle wereld en je laten focussen op de tekst en je eigen verbeelding. De flow waarin je dan terechtkomt, heeft een positieve invloed op je mentale en fysieke gezondheid, en ze stimuleert je verbeelding. Alle netwerken in je brein die actief zijn als je creatief bezig bent worden tijdens het lezen gestimuleerd. Dat is essentieel, want creativiteit en abstract denken zijn specifiek menselijke kwaliteiten die in de toekomst alsmaar belangrijker zullen worden als we ons willen onderscheiden van robots. Daarvoor hebben we ons mensenbrein nodig, en niet ons chimpanseebrein. Beter dan “ik denk dus ik ben” kun je vandaag dus zeggen “ik verbeeld dus ik ben.” Leesbevordering heeft niet alleen culturele, maar ook sociale en economische implicaties.’ (vdbv)