Duitse arts mag voortaan wel helpen bij zelfdoding
Het Duitse Grondwettelijk Hof heeft geoordeeld dat iedereen het recht heeft om te beslissen hoe hij sterft. Het is een belangrijke ommekeer in een dossier dat in Duitsland om historische redenen zeer gevoelig ligt.
BRUSSEL I Duitsland worstelt met de vraag naar euthanasie. Of beter gezegd: worstelt met de vraag welke hulp mensen mogen krijgen als ze een einde aan hun leven willen maken.
Het woord euthanasie is er taboe. De geschiedenis van naziDuitsland werpt nog altijd haar schaduw op het delicate debat. Tijdens hun Aktion E hebben de nazi’s ‘ongewenste’ mensen op systematische en georganiseerde wijze de Gnadentod gegeven. Eutanasia is het Griekse woord voor ‘goede dood’, ‘Gnadentod’ dus. Vandaag spreken de Duitsers daarom liever over Sterbehilfe, hulp bij het sterven.
Active Sterbehilfe of actieve euthanasie, zoals wij die in België kennen, is ook taboe. Geen enkele arts in Duitsland mag medicatie toedienen om het leven van zijn patiënt te beëindigen. Passieve hulp bij het sterven, dat wil zeggen geen levensreddende medicatie toedienen, mag alleen als de patiënt – die al op sterven moet liggen – een schriftelijke wilsverklaring heeft opgesteld.
Drie jaar celstraf
Hulp bij zelfdoding mag wel. Zelfdoding is niet strafbaar en hulp daarbij bieden evenmin. Alleen is de heikele vraag: wie mag helpen? Volgens de wet van 2015 mogen alleen familieleden of naasten een medicijn geven waarmee iemand een einde aan zijn leven kan maken. Maar geen arts, of ja, toch wel een arts, maar alleen in individuele gevallen. Niet als het gaat om ‘Geschäftsmäßige Beihilfe zum Suizid’, zakelijke, georganiseerde, geregelde hulp bij zelfdoding, zoals in 2015 in paragraaf 217 van het strafwetboek werd bijgeschreven. Medici die het verbod overtreden, riskeren een boete of drie jaar celstraf.
De wetgevers viseerden in eerste instantie de euthanasieverenigingen die mensen informeerden over hoe ze een einde aan hun leven konden maken en die daarvoor ook de medicatie ter beschikking stelden, zegt historica Marja Verburg, verbonden aan het Duitsland Instituut Amsterdam.
‘Ze wilden vermijden dat euthanasie een deel van het aanbod in de gezondheidszorg zou worden en dat oude of zieke mensen de druk zouden voelen om een einde aan hun leven te maken om anderen niet langer tot last te zijn’, zegt Verburg. ‘Het naziverleden speelt in het euthanasiedebat in Duitsland nog altijd een rol. De nazi’s hebben honderdduizenden gehandicapten en geesteszieken vermoord. Tegen die achtergrond vinden veel politici dat de staat de dood van mensen niet mag faciliteren.’
Drijfzand
Toen de bewuste paragraaf aan het strafwetboek was toegevoegd, dachten de wetgevers dat er eindelijk een duidelijke lijn was getrokken tussen wat wel en wat niet mocht. Maar veel artsen vonden dat ze nu helemaal in drijfzand waren beland.
Wat betekent georganiseerd, zakelijk en op herhaalde basis? Kan een dokter, als vriend van de patiënt, wél medicatie verschaffen? Is het menselijk verantwoord dat een patiënt aan een familielid moet vragen om voor hem dodelijke medicatie te kopen?
De minister van Gezondheidszorg, de CDU’er Jens Spahn, zette in 2018 het debat helemaal op scherp toen hij – tegen de wil van de rechters – besliste dat er geen ‘dodelijke’ medicijnen meer zouden worden gegeven. Meer dan honderd verzoeken voor hulp bij levensbeëindiging werden sindsdien afgekeurd.
Enkele patiënten, dokters en euthanasieverenigingen trokken naar het Grondwettelijk Hof om het recht om zelf te beslissen over het levenseinde op te eisen. Na beraad van ruim een jaar heeft het Hof in Karlsruhe nu geoordeeld dat paragraaf 217 niet strookt met de Duitse grondwet. De voorzitter van het Hof, Andreas Voßkuhle, oordeelde dat iedere Duitser het recht heeft om zelf te beslissen wanneer hij sterft, zelfs als hij niet ongeneeslijk ziek is. ‘We mogen proberen een mens op andere gedachten te brengen, maar we moeten zijn vrije beslissing in laatste instantie accepteren’, klonk het.
Vanaf nu mogen artsen, als ze daarom gevraagd worden en als ze dat willen, aan hun patiënt medicijnen verstrekken zodat die een einde aan hun leven kunnen maken. Het is een fundamentele ommekeer in het denken over levensbeëindiging in Duitsland: het verbod op hulp bij zelfdoding wordt herschreven in het recht om zelf te beslissen hoe men sterft. Dit vonnis zal een zucht van verlichting brengen bij de honderden patiënten die al jarenlang wachten om op medisch verantwoorde manier een einde aan hun leven te maken en bij dokters die met dit grondwettelijk arrest meer duidelijkheid krijgen over hun bevoegdheden.
‘Het naziverleden speelt in het euthanasiedebat in Duitsland nog altijd een rol’ MARJA VERBURG
Duitsland Instituut Amsterdam
‘We mogen een mens proberen op andere gedachten te brengen, maar we moeten zijn vrije beslissing in laatste instantie accepteren’ GRONDWETTELIJK HOF